مثالی برای محاسبه حجم مبنا

بررسی وضعیت سهام در بازار بورس

نخستین سایت حسابداری و مهندسی مالی

حجم مبنا چيست ؟ و نحوه محاسبه قيمت ها در بورس

حجم مبنا حداقل تعداد برگه سهامی است که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در پایان روز در قیمتی به ثبت برسد. حجم مبنا برای کنترل رشد بی رویه قیمت سهام در سال 1382تصویب شد. براین اساس درابتدای این قانون ودرسال82اساس براین بود که 15% از سهام کل یک شرکت طی یکسال مورد معامله قرار گیرد و روزهای کاری سال250روز فرض شده بود که بر آن اساس حجم مبنای روزانه یک سهم 0006/0 تعداد کل سهام شرکت میشد.اما از ابتدای سال1383این قانون تغییر کرد و از15درصد به 20% افزایش یافت و حجم معاملات روزانه به 0008/0 کل سهام شرکت افزایش یافت.

برای درک بهتر مثالی از حجم مبنا می زنیم:

فرض کنید سرمایه شرکتی 2میلیارد تومان است.(تعداد سهام این شرکت برابر با 20 میلیون برگه سهم به ارزش اسمی 100تومان است).در این حالت حجم مبنای این شرکت به شکل زیر محاسبه میشود:

حال فرض میکنیم قیمت روز قبل این سهم2000ریال بوده و امروز معاملات زیر برای سهم اتفاق افتاده است :

ساعت9: 4000 برگه به قیمت1990 ریال

ساعت10: 1000 برگه سهم به قیمت2020 ریال

ساعت11: 2000 برگه سهم به قیمت2030 ریال

ساعت12: 3000 برگه سهم به قیمت2040 ریال

برای محاسبه قیمت پایانی ابتدا میانگین وزنی می گیریم یعنی می گوییم:

که برابر کل ارزش معاملات آن سهم می باشد حال برای گرفتن میانگین آنرا تقسیم بر کل تعداد برگه سهام مورد معامله قرارگرفته می کنیم:

پس میانگین قیمت مورد معامله امروز2016 ریال بوده اگر تعداد برگه مورد معامله به حد نصاب می رسید(از حجم مبنا بیشتر می شد) این قیمت به عنوان قیمت پایانی مورد قبول بود اما چون تعداد برگه سهام مورد معامله قرار گرفته ده هزار تا و حجم مبنای سهم شانزده هزار برگه می باشد پس از مثالی برای محاسبه حجم مبنا تناسب استفاده می کنیم.

اگر 16000برگه مورد معامله قرار می گرفت قیمت سهام 16 ریال رشد می کرد در حالی که 10000 برگه مورد معامله قرار گرفته قیمت چقدر رشد می کند؟

از تناسب بالا X بدست می آید 10 ریال یعنی قیمت بسته شدن در پایان معاملات امروز برابر با 2010 ریال می شود.

آخرين اطلاعيه شركت بورس در مورد حجم مبنا:

فعالان محترم بازار سرمايه استحضار دارند كه در بازار رقابتي (كارا)، قيمت نتيجه تصميم و اقدام گروه زيادي از خريداران و فروشندگان است و اجماع آنان را نشان مي دهد. در بورس اوراق بهادار ايران حجم مبنا به منظور اطمينان از اين‌كه تغيير قيمت‌ سهام شركت هاي پذيرفته شده دربورس حاصل از معامله حداقل تعداد معيني از سهام شركت مي باشد، تعريف و براي محاسبه آن ضريب هشت درهزار درتعداد سهام تمام شركت‌ها صرف ‌نظر از اندازه آن ها اعمال گرديد. با عنايت به اين‌كه در مورد شركت‌هاي بزرگ هدف مذكور با حجم مبناي كمتري نيز حاصل مي‌شود، لذا هيئت مديره شركت بورس تصميم گرفت ضريب محاسبه حجم مبناي شركت‌هايي كه سرمايه آن ها بيشتر از 3000 ميليارد ريال مي‌باشد را از هشت در ده‌ هزار به چهار در ده‌ هزار كاهش دهد. بر اين اساس از تاريخ 2/4/86 ضريب محاسبه حجم مبناي 11 شركت زيربه چهار در ده‌هزارتغيير مي‌يابد:

فولاد مباركه اصفهان ـ سايپا ـ سرمايه گذاري غدير- ملي صنايع مس ايران مثالی برای محاسبه حجم مبنا ـ ايران خودرو- بانك پارسيان ـ سرمايه گذاري صندوق بازنشستگي ـ سيمان فارس خوزستان ـ گروه بهمن سرمايه گذاري بانك ملي ايران ـ مديريت پروژه هاي نيروگاهي ايران

مزايا و معايب حجم مبنا:

مهم‌ترین مزیت قانون حجم مبنا، جلوگیری از حرکات پرشیب و یکباره در روند قیمت‌ها است، به عنوان مثال زمانی که یک سهم در روند نزولی قرار مي‌گیرد، میزان عرضه بر تقاضا فزونی مي‌یابد و معمولا این چيرگي عرضه بر تقاضا، آن قدر پررنگ مي‌شود که حجم معاملات سهم به شدت کاهش یافته و اصطلاحا معاملات در آن نماد «قفل» مي‌شود. (که فعالان بازار از این حالت به عنوان «صف فروش»یادمي‌کنند.)
در این حالت به دلیل کاهش شدید حجم معاملات، بر اساس قانون حجم مبنا درصد نوسان پایان روز نیز کاهش مي‌یابد و لذا از سقوط برق آسای سهم جلوگیری مي‌شود. (عکس همین حالت در بازار صعودی برقرار است.) اما مساله‌اينجا است که ‌همین ویژگی قانون حجم مبنا بزرگ‌ترین عیب آن نیز به شمار مي‌آید، با شکل‌گیری صف‌هاي خرید و فروش در بازار، حجم زیادی از سرمایه سرمایه‌گذاران در این صف‌ها بلوکه مي‌شود، حجمی که مي‌تواند با گردش در سایر سهام بازار، بر رونق بورس بیفزاید، بنابراین شکل‌گیری صف‌هاي خرید و فروش، روانی معاملات ( liquidity ) در بازار را مورد تهدید قرار مي‌دهد.
به عنوان مثال اگر سهامداری که سهمش در صف فروش فرو رفته، نیاز فوری به سرمایه‌اش پیدا کند، چاره‌اي ندارد، جز آنكه سهم خود را به صورت وکالتی و با قیمتی بسیار پایین تر از ارزش آن به شخص دیگری واگذار كند.
همچنین فرسایشی شدن این صف‌ها (به خصوص صف‌هاي فروش) مي‌تواند اثرات نامطلوبی بر روان جمعی بازار داشته باشد. به عنوان نمونه مي‌توان از شرکت‌هاي سیمانی در سال 84 و یا شرکت‌هايي مانند سرمایه‌گذاری غدیر و سرمایه‌گذاری بانکی ملی – که مدت‌هاي مدیدی صف فروش بودند- نام برد. (مورد آخر همچنان در صف فروش قرار دارد.)
نکته دیگر اینکه اگر نماد سهم‌هايي که با صف فروش و یا خرید مواجه ‌هستند به دلایلی همچون تعدیل پیش بینی سود، برگزاری مجمع سالانه یا مجمع افزایش سرمایه و . متوقف شود، در روز بازگشایی نماد، بازار با در‌نظر گرفتن وضعیت پیش از بسته شدن نماد به آن سهم قیمت مي‌دهد، یعنی مثلا اگر سهم پیش از بسته شدن نمادش دارای صف فروش باشد، پس از بازگشایی، بازار آن قدر قیمت را پایین مي‌آورد تا قیمت سهم را به نرخ تعادلی مورد نظر برساند، به دیگر سخن بازگشایی نمادها تمام تمهیدات قانون حجم مبنا را نقش بر آب مي‌کند!
نمونه‌هايي از این دست بسیار دیده شده، به عنوان مثال مي‌توان شرکت سرمایه‌گذاری غدیر را نام برد که پس از دو نوبت بازگشایی با افتی در حدود 40درصد مواجه شد. شرکت‌هاي پتروشیمی اراک و خارك، سنگ آهن گل گهر، باما، فرآوری مواد معدنی ایران و گروه بهمن از آخرین نمونه‌هاي این نوع بازگشایی هستند که توام با کاهش قیمتی بوده‌اند.

1- نحوه محاسبه قيمت پاياني

محاسبه قيمت پاياني هر نماد براي اعمال در محاسبات شاخص و درصورتي که نماد مذکور در آن روز معامله داشته باشد، به شرح زير است:

اگر حجم معامله شده از حجم مبنا کمتر باشد :

Price = Closing price + (Traded volume)/ (Base Volume) *(VWAP - Closing Price)

در اين فرمول داريم :

Price = قيمت سهام براي محاسبه در شاخص

Closing price = قيمت پاياني روز معاملاتي قبلي

Traded Volume = حجم معامله شده از آن نماد در جلسه معاملاتي جاري

Base Volume = حجم مبنا

VWAP = قيمت ميانگين وزني، نحوه محاسبه VWAP (Volume Wieghted Average Price ) به شرح زير است:

VWAP = ?(Price * Traded Volume ) / ?Traded Volume

Traded Volume of trade = حجم هر معامله

Price = قيمت هر معامله

 اگر حجم معامله شده نماد از حجم مبنا بيشتر باشد، همان قيمت VWAP مبناي محاسبه قيمت پاياني در شاخص خواهد بود.

2- نحوه محاسبه شاخص

چگونگي محاسبه شاخص کل، شاخص تابلوهاي اصلي و فرعي، شاخص صنعت و شاخص گروه­ها به شرح زير است:

Index = ?(Pn * Qn ) * 100/Base (فرمول لاسپيرز):

Pn = قيمت بر اساس فرمولهاي فوق

Qn = سرمايه شرکت

براي شاخص کل، مجموع حاصلضرب آخرين قيمت در سرمايه کليه شرکتها بر عدد پايه تقسيم شده و با ضرب در عدد 100 شاخص کل محاسبه مي شود.

براي تابلو اصلي و فرعي کسر فوق فقط براي شرکتهاي موجود در آن تالار محاسبه شده و براي گروههاي صنعت، شاخص آن گروه بر اساس فرمول فوق و فقط براي آن گروهها محاسبه مي­شود .

قيمت هاي تعادلي و تعديل پايه:

1- هنگام افزايش سرمايه از محل اندوخته (سهام جايزه):

هنگام افزايش سرمايه به­صورت سهام جايزه، با توجه به اينکه در اين موارد آورده نقدي نداريم، لذا پايه شاخص نيز تعديل نخواهدشد و اگر قيمت سهام متناسب با افزايش سرمايه و مطابق فرمول زير مثالی برای محاسبه حجم مبنا کاهش يابد، شاخص تغيير نخواهد کرد:

Adjusted Price = Close Price / (1+ a)

Adjusted Price = قيمت تعادلي

Close Price = قيمت پاياني روز معاملاتي قبلي

a = ضريب افزايش سرمايه

حال اگر نمادي که افزايش سرمايه داشته است با قيمت تعادلي (Adjusted Price) باز شود، تغيير قيمت در شاخص نخواهيم داشت. بديهي است اگر نماد مذکور با قيمتي بالاتر از قيمت تعادلي باز شود، افزايش شاخص و در صورتي که با قيمتي پايين تر از قيمت تعادلي باز شود کاهش شاخص خواهيم داشت.

2- هنگام افزايش سرمايه از محل آورده نقدي (حق تقدم خريد):

در هنگام افزايش سرمايه از محل آورده نقدي، با توجه به آورده نقدي يا مبلغ صرف سهام، پايه شاخص مطابق فرمول زير نيازمند تعديل خواهدبود: :

New Base = Old Base * (Old Cap + 1000 * Right Cap)/ Old Cap

Old Base = پايه شاخص روز قبل

Old Cap = ارزش بازار روز قبل

Right Cap = سرمايه حق تقدم

بعد از باز شدن نماد اگر سهام با قيمت تعادلي زير باز شود، شاخص تغيير نخواهد يافت و اگر سهم با قيمت بالاتر از قيمت تعادلي باز شود افزايش شاخص خواهيم داشت:

Adjusted Price = (Close Price + 1000* a) / (1+a)

Adjusted Price = قيمت تعادلي پس از افزايش سرمايه

Close Price = قيمت پاياني روز معاملاتي قبل

a = ضريب افزايش سرمايه

شايان ذکر است که هنگام کاهش سرمايه (درصورتي که همراه با آورده نقدي نباشد) نيز همانند سهام جايزه عمل شده و در هنگام محاسبه قيمت تعادلي ضريب افزايش سرمايه منفي است.

3- هنگام افزايش سرمايه همزمان به صورت حق تقدم خريد سهام و سهام جايزه:

در مواقع افزايش سرمايه با توجه به آورده نقدي يا مبلغ صرف سهام نياز به تعديل پايه شاخص خواهيم داشت. جهت تعديل پايه داريم :

New Base = Old Base * (Old Cap + 1000 * Right Cap)/ Old Cap

Old Base = پايه شاخص روز قبل

Old Cap = ارزش بازار روز قبل

Right Cap = سرمايه حق تقدم

بعد از باز شدن نماد اگر سهام با قيمت تعادلي زير باز شود شاخص تغيير نخواهد يافت و اگر سهم با قيمت بالاتر از قيمت تعادلي باز شود، افزايش شاخص خواهيم داشت:

Adjusted Price = (Close Price + 1000* a) / (1 + a + b)

Adjusted Price = قيمت تعادلي پس از افزايش سرمايه

Close Price = قيمت پاياني روز معاملاتي قبل

a = ضريب افزايش مثالی برای محاسبه حجم مبنا سرمايه حق تقدم

b = ضريب افزايش سرمايه جايزه

شايان ذکر است که کاهش سرمايه (درصورتي که همراه با آورده نقدي نباشد) نيز همانند جايزه عمل شده و در هنگام محاسبه قيمت تعادلي ضريب افزايش سرمايه منفي و جهت تعديل پايه نيز سرمايه منفي در فرمول لحاظ مي شود.

4- هنگام افزودن يک شرکت جديد به شاخص

در هنگام اضافه کردن يک شاخص جديد بايد پايه شاخص به نحو زير تعديل شود تا تغييري در عدد شاخص نداشته مثالی برای محاسبه حجم مبنا باشيم. بديهي است که اين تعديل بعد از اولين معامله روي اين نماد خواهد بود:

New Base = Old base * (old cap + capital * price) / old cap

New base = پايه جديد شاخص

Old Base = پايه شاخص روز قبل

Capital = سرمايه شرکت وارد شده به شاخص

Price = قيمت معامله شده شرکت وارد شده به شاخص

Old Cap = ارزش بازار در پايان روز معاملاتي قبل ?(Pn * Qn )

5- شاخص بازده نقدي و قيمت

هدف از محاسبه اين شاخص تاثير اعلام سود نقدي بر پايه شاخص است و در حالت اعلام سود با توجه به کاهش احتمالي قيمت سهم، پايه شاخص به نحوي اصلاح خواهد شد که سبب کاهش شاخص نشود.

حجم مبنا

از آنجایی که بازار بورس یکی از بزرگ ترین بازار های مالی به شمار می رود و روزانه مبالغ زیادی در آن جابجا می شود، قوانینی وجود دارد که مانع سوء استفاده افراد سودجو خواهد شد. حجم مبنا یکی از این قوانین می باشد که به نوعی در قیمت نهایی نمادهای بورسی تاثیر گذار می باشد.

برای مشاوره نحوه محاسبه حجم مبنا

برای مشاوره نحوه محاسبه حجم مبنا

عناوین اصلی این مقاله

در بازار بورس به صورت روزانه مبالغ و سرمایه های بسیار زیادی جابجا شده و همین موضوع حساسیت استفاده از آن را تا حد زیادی بالا خواهد برد. در همین راستا به خاطر حساسیت های زیادی که در بازار بورس وجود دارد قوانین و چارچوب هایی شکل می گیرند که باعث می شوند افراد بتوانند خیلی راحت تر سرمایه های خود را در این بستر معامله کنند.

همیشه در بازار های مالی از جمله بازار بورس افرادی سودجو وجود دارند که به دنبال منافع شخصی خود حاضر هستند از خط قرمز های زیادی عبور کنند. با توجه به همین موضوع یکی از قوانین بازدارنده ای که در بازار بورس وجود دارد حجم مبنا خواهد بود.

این قانون به صورت خلاصه بیان می کند که آیا شرکت ها امکان ایجاد تغییرات مجاز در قیمت را برای تعیین قیمت روز بعد خواهند داشت یا نه. به همین منظور می توان گفت که حجم مبنا به نوعی در تعیین قیمت نهایی نماد های بورسی تاثیر گذار بوده و ما در این مقاله قصد داریم به صورت کامل به تعریف حجم مبنا، تاریخچه آن، کاربرد و نحوه محاسبه آن و همچنین شیوه مشاهده حجم مبنا بپردازیم. در ادامه با ما همراه باشید.

حجم مبنا چیست

همان طور که در ابتدای این مقاله به این موضوع اشاره داشتیم، حجم مبنا یکی از قوانینی است که در بورس برای ایجاد نظم و تعیین کردن برخی محدودیت ها از آن استفاده می شود. به کمک این قانون افراد سودجو توانایی سوء استفاده از شرایط را نداشته و هر فرد باید در چارچوب تعیین شده معاملات خود را انجام دهد.

حالا در این بخش در کنار کاربرد ها و فوایدی که حجم مبنا برای بازار بورس دارد می توانیم به این موضوع بپردازیم که حجم مبنا چیست و چگونه از آن استفاده می شود؟

در جواب به این سوال می توان گفت که به صورت کلی حجم مبنا به تعداد سهام یک شرکت گفته می شود که می بایست در طول یک روز معاملاتی خرید و فروش شود تا آن سهم این امکان را داشته باشد که بر اساس دامنه نوسان افزایش یا کاهش پیدا کند. در واقع این توضیح تعریف حجم مبنا در بورس به زبان ساده است و در ادامه خواهیم دید که از این قانون چگونه در این بازار مالی استفاده می شود.

بنابراین حجم مبنا از جمله قوانینی است که نقش یک عامل کنترل کننده در برابر نوسانات شدید قیمت سهام را ایفا می کند. وقتی حجم مبنا در یک روز معاملاتی اعمال می شود، قیمت پایانی سهم مشخص شده برابر با میانگین وزنی قیمت در آن روز خواهد شد.

هدف از تعیین نمودن حجم مبنا این است که افراد با اطمینان بیشتری بتوانند معاملات خود را در بازار بورس انجام داده و بدانند که نواسات قیمت سهام به خاطر خرید و فروش تعداد زیادی از آن سهم به وقوع پیوسته است. اگر حجم مبنا برای یک سهم در نظر گرفته نشود معامله تعداد کمی از یک سهم شرکت نیز می تواند قیمت آن سهام را تغییر داده و منجر به وجود آمدن قیمت های غیر واقعی شود.

بیشتر بخوانید: نماد بورس چیست

تاریخچه حجم مبنا

در بخش های قبلی این مقاله به این موضوع پرداختیم که حجم مبنا چیست و تعریف حجم مبنا به زبان ساده چه خواهد بود. با این حال برای آشنایی بهتر با این مفهوم در کنار تعریف و کاربرد های آن می توان به تاریخچه حجم مبنا نیز اشاره کرد.

در سال 1382 حجم مبنا توسط سازمان بورس و اوراق بهادار که توسط حسین عبده تبریزی به عنوان سردبیر فعالیت داشت صورت گرفت. در مراحل اولیه شکل گیری قانون حجم مبنا، قرار بود که 15 درصد از کل سهام یک شرکت بورسی در بازه یک ساله معامله شود و تعداد روز های کاری در یک سال 250 روز در نظر گرفته شده بودند. بر اساس این چارچوب حجم مبنای هر سهم به صورت روزانه 0.0006 کل سهام یک شرکت در نظر گرفته شد تا در نتیجه قیمت اصلی و یا پایانی سهم بتواند در بازه خود نوسان داشته باشد.

با این حال بعد از گذشت یک سال در سال 1382 این قانون از 15 درصد به 20 درصد افزایش پیدا کرد و حجم مبنای روزانه سهم نیز به 0.0008 رسید. اگرچه دوباره در سال 1393 این رقم کاهش پیدا کرده و به 10 درصد رسید و تا به امروز همچنان این قانون برای سهم ها در همان بازه 10 درصد ثابت مانده است. در نتیجه آن، حجم مبنای یک سهم به صورت روزانه به رقم 0.0004 کاهش پیدا کرد که در شروع هر هفته در صفحه نماد هر سهم نمایش داده خواهد شد.

با توجه به این قانون ها و چارچوب های در نظر گرفته شده، در حال حاضر در همه شرکت های بورسی باید 10 درصد از تعداد کل سهام آن شرکت در بازه یک ساله معامله شود تا آن سهم بتواند قیمت اصلی و نهایی خود را تجربه کند. حالا این قیمت می تواند پایین ترین یا بالا ترین حد سهام شرکت باشد.

کاربرد حجم مبنا

در بخش های قبلی این مقاله با قانون حجم مبنا آشنا شده و دیدیم که در چه بازه ای این قانون در بازار بورس شروع به کار کرد. در ادامه این بخش می خواهیم ببینیم که کاربرد حجم مبنا در این بازار مالی چه چیزی است و چرا بازار بورس از این قانون استفاده مثالی برای محاسبه حجم مبنا می کند.

یکی از دلایل بهره وری از قانون حجم مبنا در بازار بورس این است که همیشه اشخاصی هستند که قصد دارند با شبیه سازی قانون عرضه و تقاضا، مثل خرید و فروش تعداد محدودی از یک سهم در قیمت های کم و زیاد، در ارزش آن سهام تغییر ایجاد کرده و سود خود را جدا کنند.

در این شرایط قانون حجم مبنا وارد کار شده و تعداد مشخصی معامله برای سهام ها را تعیین می کند. با تعیین شدن این بازه حداقلی معاملات سهام، می توان از چنین فعالیت هایی در بازار جلوگیری کرد و این امر اجازه می دهد که هر سهم روند عادی خود را برای نوسانات قیمتی تجربه کند.

یکی از دیگر کاربرد های قانون حجم مبنا در بازار بورس این است که افراد می توانند سهم شرکت هایی که معاملات پایینی دارند را شناسایی کرده تا با خرید آن ها ضرر نکنند. به صورت کلی وقتی تقاضا برای یک سهم کم باشد به همان ترتیب حجم مبنای سهام نیز رقم کم تری خواهد بود. این موضوع به این دلیل اتفاق می افتد چون سهام های با تقاضای کم، خرید و فروش چندانی نداشته و تقاضایی برای افزایش قیمت سهم وجود نخواهد داشت. در نتیجه بازار آن سهم بی حرکت و راکد باقی خواهند ماند و خریداران سود قابل توجهی از این دسته سهم ها نمی برند.

بنابراین افرادی که با تجربه هستند و درباره بازار اطلاعات دارند با استفاده از همین روش ها می توانند سود بیشتری را تجربه کنند. در بازه هایی که بازار تقاضای چندانی ندارد اما امکان رشد نرخ وجود دارد، این افراد سهام را خریداری کرده و تا زمانی که تقاضا افزایش پیدا کند منتظر می مانند. به همین دلیل این دسته از معامله گران به خاطر اطلاع از شرایط بازار و همچنین کاربرد حجم مبنا می توانند سود خوبی از بازار دریافت نمایند.

بیشتر بخوانید: راهنمای دریافت کد بورسی

نحوه محاسبه حجم مبنا

نحوه محاسبه حجم مبنا با توجه به شرایط وضع قانون و همچنین یک فرمول مشخص انجام خواهد شد. در بخش های قبلی این مقاله به صورت کامل با تعریف حجم مبنا در بورس آشنا شدیم و شیوه استفاده از آن را به شما آموزش دادیم. با این حال نحوه محاسبه حجم مبنا در بورس نیز می تواند یکی از دیگر اطلاعاتی باشد که ممکن است برای بسیاری از معامله گران کاربردی واقع شود.

برای آشنایی با نحوه محاسبه حجم مبنا در بورس یک شرکت با سرمایه ای کم تر از 20 هزار میلیارد ریال را در نظر بگیرید. در مرحله اول تعداد سهام این شرکت را در عدد 0.0004 ضرب خواهیم کرد. حاصل ضرب و عدد به دست آمده همان حجم مبنای شرکت در نظر گرفته شده خواهد بود. با این حال نکات و شرایطی نیز وجود دارند که باید آن ها را نیز در محاسبات خود در نظر داشته باشیم. ما باید عدد به دست آمده را در قیمت پایانی آن سهم در روز چهارشنبه ضرب کرده که چند حالت زیر را شامل خواهد شد:

اگر عددی که در آخرین روز کاری هفته به دست می آید بین 50 میلیارد ریال و 100 میلیارد ریال بود، حجم مبنا در روز شنبه برابر است با همان عدد به دست آمده در ابتدای این بخش.

اگر عددی که به دست می آید کم تر از 50 میلیارد ریال بود، حجم مبنا در روز شنبه برابر است با 50 میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه.

اگر عددی که به دست می آید بیش تر از 100 میلیارد ریال یا بالا تر بود، حجم مبنا در روز شنبه برابر است با 100 میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه.

همچنین اگر تعداد سهام یک مثالی برای محاسبه حجم مبنا شرکت 20 هزار میلیارد ریال یا رقمی بالا تر از آن باشد، حداکثر ارزش مبنا 120 میلیارد ریال در نظر گرفته خواهد شد.

قانون حجم مبنا در بورس

همان طور که در بخش های قبلی این مقاله به این موضوع اشاره کردیم، قانون حجم مبنا در بورس به خودی خود از چند قانون و فرمول پیروی می کند.

در بخش قبلی به نحوه محاسبه قانون حجم مبنا در بورس پرداختیم و دیدیم که برای هر شرکت با توجه به میزان سهم آن ها روش متفاوتی برای محاسبه حجم مبنا مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال شرایط در نظر گرفته شده و قانون تعیین شده برای تمامی سهم ها و شرکت ها یکسان بوده و فقط برخی محاسبات متفاوت خواهند بود.

در کنار روش های محاسبه شرط هایی وجود دارند که برای سهام شرکت ها باید در نظر گرفته شوند. به صورت کلی این شرط های برای تمامی شرکت های بورسی و فرابورسی به صورت زیر خواهند بود:

حداقل ارزش مبنا برای تمامی شرکت‌ ها در بازار بورس بازار اول و دوم فرابورس برابر با 50 میلیارد ریال

حداقل ارزش مبنا در بازار پایه زرد برابر با 20 میلیارد ریال

حداقل ارزش مبنا در بازار پایه نارنجی برابر با 10 میلیارد ریال

حداقل ارزش مبنا در بازار پایه قرمز برابر با 5 میلیارد ریال

حداکثر ارزش مبنا برای شرکت ‌های با سرمایه 20 هزار میلیارد ریال و بالا تر، 120 میلیارد ریال

برای شرکت‌ های با سرمایه کم تر از 20 هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد ریال

بیشتر بخوانید: کارمزد معاملات بورسی

تاثیر حجم مبنا در معاملات بورسی

به صورت کلی می توان گفت که اصلی ترین تاثیر حجم مبنا در معاملات بورسی این است که این قانون باعث می شود شیب تندی قیمت در سهام صورت نگیرد. سهم های شرکت ها یک چرخه صعودی یا نزولی واقعی دارند که باید به مرور زمان آن را طی کنند. به همین خاطر است که قیمت های کاذب و غیر واقعی کم تر در بازار مشاهده می شوند. بنابراین اصلی ترین ویژگی قانون حجم مبنا کنترل بازار و همچنین کاهش سفته بازی خواهد بود.

با این حال سرمایه گذارانی که در بازار های مالی فعالیت می کنند همیشه از قیمت گذاری بر اساس عرضه و تقاضا پشتیبانی کرده اند. به همین دلیل است که در اکثر بازار های جهانی این میزان عرضه و تقاضا است که ارزش سهم ها را تعیین کرده و نه ارزش اصلی کالا و یا خدمات ارائه شده. این شیوه تفکر مباحث پایه ای را مطرح نکرده و وجود قوانینی مثل حجم مبنا باعث ایجاد محدودیت هایی در بازار شده که رضایت سرمایه گذاران با این نوع تفکر را در بر نخواهد داشت.

یک صف را در نظر داشته باشید که برای خرید و فروش یک سهم صورت گرفته است. در این حالت مقدار زیادی سرمایه بلوکه می شود و روند صعودی یا نزولی کند خواهد شد. در نتیجه حجم معاملات کاهش یافته و نوسانی در سهم دیده نمی شود. می توان گفت که قانون حجم مبنا در بورس و همچنین دامنه نوسان اجازه مانور در بازه مشخص شده ای را داده و سهمی که به سقف یا کف خود برسد امکان حرکت بیشتر را نخواهد داشت.

با این حال راه حل هایی برای این شرایط وجود دارند. به عنوان مثال اگر سازمان بورس با چنین وضعیتی مواجه شود برای یک بازه کوتاه سهم را بدون در نظر گرفتن قانون حجم مبنا برای معامله باز می کند. در نتیجه معاملات دوباره جریان گرفته و سهم در ادامه بر اساس عرضه و تقاضا قیمت گذاری خواهد شد.

بیشتر بخوانید: ثبت نام بورس سجام

راهنمای مشاهده حجم مبنا

در بخش های قبلی این مقاله به صورت کامل به تعریف حجم مبنا و این که حجم مبنا چیست پرداختیم. به صورت کلی میزان حجم مبنا توسط سامانه معاملات به صورت خودکار اندازه گیری شده و معامله گران تاثیری در محاسبه آن نخواهند داشت.

با توجه به همین موضوع افراد به راحتی می توانند با مراجعه به سایت های معاملاتی از حجم مبنا مطلع شوند. برای این کار در ادامه مراحل اشاره شده در راهنمای مشاهده حجم مبنا را دنبال کنید.

به صورت کلی راحت ترین و ساده ترین راه برای مشاهده حجم مبنا در بازار بورس و فرابورس بهره وری از امکانات سایت www.tsetmc.ir است.

برای این کار کافی است به آدرس سایت که بالا تر قرار داده شده است وارد شده و مشابه آن چه در تصویر زیر نمایش داده شده است میزان حجم مبنا را در این بستر مشاهده نمایید.

همان طور که در عکس بالا نیز می توان دید، کاربران با مراجعه به سایت های مختلفی که در زمینه بازار های مالی فعالیت داشته و اجازه معامله به کاربران را می دهند، می توانند به اطلاعات زیادی در رابطه با سهام های متنوع دسترسی داشته باشند. یکی از همین اطلاعات موجود، امکان مشاهده حجم مبنا است که در سایت هایی مثل www.tsetmc.ir در دسترس کاربران قرار گرفته است.

در ادامه بخوانید: کد بورسی چیست

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد حجم مبنا در کانال تلگرام سرمایه گذاری عضو شوید همچنین کارشناسان مرکز مشاوره سرمایه گذاری دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره سرمایه گذاری تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون حجم مبنا در بازار بورس پاسخ دهند.

سوالات متداول

1- ✔️ حجم مبنا چیست؟

✔️ همان طور که در این مقاله به طور کامل توضیح داده شد قانون حجم مبنا در واقع یکی از قوانینی است که برای جلوگیری از سوء استفاده افراد سودجو و همچنین شکل گیری قیمت های غیر واقعی از آن استفاده می شود.

2- ✔️ حجم مبنا چگونه محاسبه می شود؟

✔️ همان طور که در این مقاله به طور کامل توضیح داده شد قانون حجم مبنا در بورس با توجه به فرمول و شرایط در نظر گرفته شده برای سهام هر شرکت محاسبه خواهد شد.

مثالی برای محاسبه حجم مبنا

باز هم با مثال بحث را آغاز می کنیم، همانطور که اتوبوس برای مسافرت از شهری به شهر دیگر تا صندلی هایش به طور کامل پر نشده باشد شروع به حرکت به سمت مقصد نکند.

حجم مبنا هم چیزی شبیه به همین اتوبوس است، چون:

حجم مبنا حداقل تعداد سهام یک شرکت می باشد که در طول روز باید معامله شود تا قیمت پایانی بتواند بطور کامل با قیمت آخرین معامله در محدوده دامنه نوسان تطبیق پیدا کند. ( قیمت پایانی میانگین وزنی قیمت های معامله شده در طی روز می باشد که با حجم مبنا در ارتباط است.)

هر چقدر تعداد سهام معامله شده کمتر از حجم مبنا باشد قیمت پایانی نیز به همان نسبت کمتر نوسان می کند.

برای مثال فرض کنید حجم مبنای سهامی ۶۰۰ هزار واحد سهم می باشد اگر تمام معاملات طی روز این سهام در ۳% مثبت انجام گیرد (اگر معاملات در قیمت های متفاوت باشد قیمت پایانی متفاوت خواهد بود و ما برای آموزش مثالی فرضی می زنیم.) و مثلا ۲۰۰ هزار واحد معامله شود. حجم معاملات به حجم مبنا نرسیده و به همان نسبت قیمت پایانی کمتر بسته می شود یعنی قیمت پایانی در این شرایط ۱% مثبت می شود.

هدف از تعیین حجم مبنا کنترل نوسانات قیمت تحت تاثیر حجم معاملات می باشد. در واقع برای اطمینان از اینکه تغییر قیمت سهام قابل اتکا و اطمینان باشد عقلانی است که تعداد بالای سهام در قیمت جدید معامله شوند مگرنه تنها با خرید و فروش یک سهم در قیمت های غیرمتعارف می توان قیمت و نوسان کاذب برای سهام بوجود آورد.

پس حجم معاملات به نسبت اندازه هر شرکت باید قابل توجه باشد تا بتوان بر روی نوسانات قیمت آن اتکا کرد مگرنه در تعداد پایین حجم معاملات ریسک بالای قیمت های دروغین و کاذب از سمت بازیگران و سفته بازان وجود دارد.

چگونگی محاسبه حجم مبنا

آخرین قوانین محاسبه در سال ۱۳۹۳ تغییر کرده که نسبت به نوع محاسبه آن در گذشته تفاوت زیادی داشته است. در گذشته این عدد ثابت بود و متناسب با بزرگی و کوچکی شرکت و تعداد سهام مثالی برای محاسبه حجم مبنا آن محاسبه می شد اما امروزه حجم مبنا ابتدای هر هفته محاسبه می شود و تغییر می کند.

در فرمول محاسبه حجم مبنا قیمت پایانی آخرین روز هفته همراه با ضریب ۴ ده هزارم (۰/۰۰۰۴) از تعداد کل سهام شرکت دخیل است. ارزش حجم مبنای تعیین شده برای یک هفته باید بین ۵۰ میلیون تا یک میلیارد تومان باشد و نمی تواند خارج از این محدوده باشد.

برای تعیین حجم مبنای یک سهم ابتدا تعداد کل سهام شرکت را در ۴ ضرب و عدد بدست آمده را بر ۱۰۰۰۰ تقسیم می کنیم.

عدد بدست آمده حجم مبنا می باشد اما برای رعایت محدوده ارزش آن را در قیمت پایانی چهارشنبه ضرب می کنیم اگر عدد بدست آمده ارزش بین ۵۰ میلیون تا یک میلیارد تومان داشت همان عدد حجم مبنا می باشد اما اگر:

۱- عدد بدست آمده بیش از یک میلیارد تومان ارزش داشته باشد حجم مبنا از آن عدد کاهش یافته بطوریکه ضرب آن در قیمت پایانی آخرین روز کاری هفته حداکثر ۱ میلیارد تومان شود. (حجم مبنا حاصل تقسیم یک میلیارد تومان به قیمت پایانی بر حسب تومان می باشد.)

۲- عدد بدست آمده کمتر از ۵۰ میلیون تومان ارزش داشته باشد حجم مبنا از آن عدد افزایش یافته بطوریکه ضرب آن در قیمت پایانی آخرین روز کاری هفته حداقل ۵۰ میلیون تومان شود.(حجم مبنا حاصل تقسیم ۵۰ میلیون تومان به قیمت پایانی بر حسب تومان می باشد.)

معایب و مزایای حجم مبنا

همانطور که گفتیم حجم مبنا از ایجاد قیمت های کاذب جلوگیری می کند اما در مواقعی مثل تشکیل صف های خرید و فروش نیز باعث بلوکه شدن حجم زیادی از پول می شود و نوسان قیمت را در هر دو روند نزولی و صعودی کند می کند.

در این مواقع که حجم معاملات بسیار پایین می آید ( به اصطلاح می گویند سهم خشک شده است) و نوسانی نمی کند معمولا در این شرایط سازمان بورس در محدوده زمانی مشخصی مانند یک روز نماد سهام را بدون دامنه نوسان و حجم مبنا باز می کند تا معاملات انجام شود و قیمت مورد نظر خریداران و فروشندگان در عرضه و تقاضا تعیین شود.

چگونه حجم مبنای یک سهم را پیدا کنیم؟!

برای پی بردن به حجم مبنای یک سهم کافی است با مراجه به سایت مدیریت و فناوری بورس تهران در قسمت جست و جو نماد مورد نظر خود را پیدا کرده و به صفحه آن نماد برویم. برای مثال در تصویر زیر حجم مبنای نماد وتجارت را مشاهده می کنید.

چرا حجم مبنای برخی شرکت ها ۱ است؟!

در معاملات شرکت های پذیرفته شده در فرابورس حجم مبنا اعمال نمی شود و حجم مبنای این شرکت ها ۱ می باشد یعنی سهم به هر قیمتی معامله شود تا آن قیمت نوسان می کند و ارتباطی با حجم معاملات ندارد البته برای قیمت پایانی همان میانگین وزنی در نظر گرفته می شود.

نکته: همانطور که در تعریف حجم مبنا گفتیم این معیار برای توانایی تطبیق قیمت پایانی با قیمت آخرین معامله است اما ممکن است حجم مبنا رعایت شود اما چون میانگین وزنی معاملات با قیمت آخرین معامله یکی نباشد ، قیمت پایانی با قیمت آخرین معامله متفاوت باشد.

در تصویر زیر می بینیم که حجم مبنا ۱ می باشد چون شرکت در فرابورس پذیرفته شده همچنین با اینکه حجم معاملات بیش از حجم مبنا می باشد قیمت پایانی و آخرین معامله متفاوت است که به دلیل وابستگی قیمت پایانی به میانگین وزنی معاملات در طی روز می باشد.

همچنین حجم مبنای سهام ها در روز بازگشایی نماد (پس از مجمع ، افزایش سرمایه ،تقسیم سود نقدی ، عرضه اولیه و …) ۱ می باشد تا همانطور که دامنه نوسان در چنین روزی وجود ندارد، قیمت سهام بر اساس عرضه و تقاضا مشخص شود.

نکات حجم مبنا

صف های خرید و فروش از مواردی هستند که احتمال پر نشدن حجم مبنا در آنها بیشتر است زیرا خریداران یا فروشندگان با دیدن صف ها تمایل دارند که در قیمت های پایین تر خرید کنند یا در قیمت های بالاتر بفروشند بنابراین صبر می کنند و حجم معاملات پایین می آید.

برای مثال در تصویر زیر که صف خرید می باشد و در تمام طول روز قیمت در بالاترین حد مجاز خود معامله شده باز هم قیمت پایانی کمتر از قیمت آخرین معامله می باشد و به +۵% نرسیده است. زیرا حجم معاملات از حجم مبنا کمتر می باشد.

در شرکت های بزرگ تر چون حجم مبنا نیز بزرگ تر است ممکن است گاهی اوقات حجم مبنا پر نشود که البته سازمان بورس مدتی حجم مبنای شرکت های بزرگ را کاهش داده بود اما در کل شرکت های بزرگ نوسانات کمتری دارند و حرکت آنها کند تر است.

در بازار های مالی جهانی چیزی به اسم حجم مبنا وجود ندارد و این عامل محدود کننده همانند دامنه نوسان صرفا مختص به بازار ایران می باشد.

برای افرادی که استراتژی معملاتی نوسان گیری برای معاملات خود دارند حجم مبنا می تواند یک مزاحم باشد که بازدهی و سرعت حرکت قیمت را کاهش دهد از این رو برای این افراد بهتر است که در شرکت های فرابورس و یا شرکت های کوچک تر که حجم مبنای کمتری دارند فعالیت کنند.

حجم مبنا چیست و چگونه محاسبه می شود؟

در میان اصطلاحاتی که در بازار بورس بسیار مورد استفاده قرار می گیرد، باید به حجم مبنا اشاره کنیم. تمام بازار بورس دنیا از قوانین و شرایط خاصی برخوردار هستند. قوانین بازارهای بورس در دنیا، منجر شده است تا سرمایه گذاران با اطمینان بیشتری تمایل داشته باشند در این بازارهای سرمایه گذاری کنند. پس برای آن که این بازارهای مالی از سوء استفاده برخی از اشخاص جلوگیری نمایند، اصطلاحات خاصی را تعریف کرده اند که باید در مورد آنها اطلاعات بدست آورید.

در این میان ما قصد داریم در خصوص این که حجم مبنا چیست و منظور از قیمت پایانی سهام در بازار بورس چیست، اطلاعاتی به دست آوریم. با کسب این اطلاعات مسلما بهتر می توانیم در این بازار سرمایه گذاری نماییم، و سود خوبی نیز به دست آوریم. برای ان که مثالی برای محاسبه حجم مبنا بدانیم این اصطلاح در بورس چه کاربردی دارد، باید ارتباط میان حجم معاملات و مبنا را مورد بررسی قرار دهیم.

محاسبه حجم مبنا

منظور از حجم مبنا تالار بورس چیست؟

برای این که به سادگی با این اصطلاح آشنا شوید، آن را در قالب یک مثال برای شما توضیح خواهیم داد. تصور کنید امروز به عنوان یک معامله گر قصد دارید 1 دلار را با قیمت 1 میلیون تومان از دوستتان خریداری کنید. آیا به نظر شما قیمت یک دلار در بازار با این مبلغ مورد نظر شما معامله می شود؟ مسلما خیر. زیرا حجم معامله ای که قصد دارید انجام دهید کوچک است.

اما زمانی که درصد میلیون دلار محاسبه شود، می توانید به قیمت واقعی اقدام به انجام معامله نمایید. در اصل منظور از حجم مبنا بورس سنجیدن حجم معاملات و دخالت آن در تعیین میزان قیمت سهم در این بازار است. می دانیم که بازارهایی مالی بسیاری، از عمق زیادی برخوردار هستند. از این رو تغییرات قیمت در چنین بازارهایی برای بیشتر مردم قابل پذیرش خواهد بود.

اما زمانی که تصمیم به انجام معامله در بازار بورس می نمایید، این بازار از عمق کمی برخوردار بوده و از این رو لازم است حجم معاملات به میزان خاصی برسد، تا قیمت سهام دچار تغییر شود. پس در اصل توجه به حجم مبنا به معامله گران بورس کمک می کند تا از هیجانات کاذب دور شده و از بروز افت و رشد بی رویه قیمت سهام در این بازار جلوگیری نمایند.

هیچ شخص خاصی در تعیین حجم مبنا و قیمت پایانی دخالت ندارد، و این مسئله توسط سامانه معاملات بورس اندازه گیری می شود. برای آنکه بتوانید پیش از معامله در خصوص قیمت پایانی اطلاعات به دست آورید، کافیست به سایت مدیریت فناوری بورس تهران مراجعه نمایید.

حجم مبنا در تابلوخوانی

حجم مبنا در تابلوخوانی به چه صورت است؟

بیشتر افرادی مثالی برای محاسبه حجم مبنا که در بازار بورس از تجربه و مهارت بالایی برخوردار هستند، معمولا با قیمت پایانی بسیار مواجه می شوند. در چنین حالتی زمانی که اقدام به تابلوخوانی می نمایند، باید به حداقل تعداد سهامی که در یک نماد مورد معامله قرار می گیرد و دامنه نوسان رشد یا کاهش آن را مورد بررسی قرار دهند. قانون بازار بورس تعیین نموده است که حداقل 20 درصد از یک سهام یک شرکت در طی یک سال باید مورد معامله قرار گیرد.

پس برای این که بدانیم حجم مبنا چطور محاسبه می شود، باید به تعداد روزهای کاری در طی یک سال توجه کنیم. مثلا می توانیم این تعداد روزها را 250 روز در نظر بگیریم. پس با این اوصاف حجم مبنای روزانه برای سهام مورد معامله، هشت ده هزارم کل سهم شرکت خواهد بود. یعنی شرکتی که دارای 20 میلیون سهم است، حجم مبنای آن باید معادل 16 هزار سهم محاسبه شود.

در چنین شرایطی لازم است حداقل 16 هزار سهم از شرکت در بازار بورس مورد معامله قرار گیرد، تا در طی آن روز تغییرات قیمت بر روی این سهام اعمال شود. البته لازم به ذکر است که حجم مبنا در تابلو خوانی برای شرکت های فرابورس، معمولا حجم مبنای معادل 1 در نظر گرفته می شود. که البته باید بگوییم این قانون صرفا مختص شرکت های فرابورس خواهد بود.

بررسی قیمت پایانی در فرابورس

منظور از حجم مبنا در بازار فرابورس چیست؟

سهام هایی که در بازار فرابورس مورد معامله قرار می گیرند، دارای حجم مبنای ثابتی هستند. همانطور که اشاره کردیم، این حجم در فرابورس 1 است. یعنی کافیست یک سهم در نماد فرابورسی مورد معامله قرار گیرد، تا قیمت پایانی آن دستخوش تغییر شده و افزایش یا کاهش یابد. در این بازار به هیچ عنوان افزایش یا کاهش قیمت پایانی سهم، به حجم معاملات ربطی ندارد.

البته لازم است برای محاسبه حجم مبنا در فرابورس میانگین وزنی را در نظر بگیرید. از سوی دیگر نیز باید به این مسئله اشاره کنیم که، در بازار بورس نیز زمانی که نماد ها بازگشایی می شوند، بسته به دلایل مختلفی که می توانیم از جمله این دلایل به تقسیم سود نقدی، عرضه اولیه، افزایش سرمایه و … اشاره کنیم، میزان حجم مبنای سهام شرکت ها، معادل 1 است.

زیرا در روز بازگشایی نمادهای بورسی، هیچ گونه نوسانی مثالی برای محاسبه حجم مبنا وجود ندارد و از این رو قیمت پایانی سهام بسته به میزان عرضه و تقاضای سهامداران و خریداران مشخص می شود.

بررسی وضعیت سهام در بازار بورس

نحوه محاسبه حجم مبنا به چه صورت است؟

بسیاری از سهامداران که در مورد کلیات حجم مبنای سهام در بازارهای مالی اطلاعات دارند، می دانند چگونه اقدام به محاسبه این حجم نمایند. به هیچ عنوان نیازی نیست که کاربران خود در بازار بورس اقدام به محاسبه حجم مبنای سهم نمایند. زیرا سایت TSETMC میزان حجم تعیین شده هر سهم را نشان می دهد. اما با این وجود، بهتر است برای تعریف حجم مبنا بیان کنیم که، این اصطلاح در اصل مساوی است با 4 سهم از 10 هزار سهم یک شرکت در بورس و فرابورس.

یعنی شرکتی که دارای 10 میلیارد سهم است، حجم ان باید تقریبا معادل 4 میلیون سهم باشد. البته از سوی دیگر باید به این مسئله اشاره کنیم که میزان حجم مبنا ، بسته به حداقل و حداکثر بازارهای مالی می تواند متفاوت باشد. این تغییر نیز بیشتر شامل بازار بورس بوده و در بازار فرابورس، معمولا این حجم ثابت است و معادل 1 می باشد.

قیمت پایانی سهام در آخرین روز معاملاتی هر هفته نیز، منجر می شود تا سهم در ابتدای روز بعد یا همان هفته بعد، بسته به آن آغاز شود. اما باید بگوییم این مسئله لزوما بدان معنا نیست که قیمت پایانی سهام با آخرین قیمت سهم یکسان باشد. زیرا ممکن است قیمت سهم بسته به شرایط خاصی کاهش یا افزایش یابد. که در چنین حالتی بررسی حجم مبنا می تواند برای سرمایه گذاران مناسب باشد.

حجم مبنا

حجم مبنای سهام یک شرکت در بورس چیست؟ این شاخص چه تاثیری در خرید و فروش ­های بازار بورس می­ گذارد؟ برای آن که برداشت صحیح و دقیقی نسبت به این فاکتور خاص در بازار بورس داشته باشید لازم است با مفهوم دامنه نوسان و قیمت پایانی سهم نیز آشنا باشیم. بدانیم دامنه نوسان چیست؟ دامنه نوسان در بورس و فرابورس چقدر است؟ قیمت پایانی چیست؟ قیمت پایانی چگونه محاسبه می­شود؟ از این رو در این مقاله تلاش شده که به این پرسش­ها پاسخ داده شود.

دامنه نوسان قیمت چیست؟

برای تعریف حجم مبنای سهام یک شرکت ابتدا باید به تعریف دامنه نوسان دقت داشته باشید. دامنه نوسان در حقیقت آن میزانی از تغییرات قیمتی است که در یک روز برای سهام یک شرکت، امکان پذیر خواهد بود. سهام بورس اورق بهادار بازه مثبت و منفی 5 درصد و حق تقدم سهم ­ها در بازه منفی و مثبت 10 درصد نوسان دارند. این دامنه نوسان در بازار فرابورس متفاوت است. بازار فرابورس دارای سه تابلو زرد، نارنجی و قرمز است که سهم­ های فرابورس در یکی از این تابلو قرار خواهند گرفت. دامنه نوسان تابلو زرد مثبت و منفی 3 درصد که اگر در سه روز متوالی صف تشکیل شود (صف خرید یا فروش) دامنه در روز چهارم به مثبت و منفی 5 تغییر خواهد کرد، تابلو نارنجی مثبت و منفی 2 درصد که اگر در سه روز متوالی صف تشکیل شود (صف خرید یا فروش) دامنه در روز چهارم به مثبت و منفی 4 تغییر خواهد کرد و تابلو قرمز مثبت و منفی یک درصد که اگر در سه روز متوالی صف تشکیل شود (صف خرید یا فروش) دامنه در روز چهارم به مثبت و منفی 3 تغییر خواهد کرد است .

براساس مقرراتی که در بازار سرمایه تعریف شده است در برخی از موارد سهام در بازار بورس بدون دامنه نوسان قیمت معامله می شود. این موارد به شرح زیر است :

1. چنانچه سهم بعد از مجمع عمومی سالیانه که برای تقسیم سود برگزار شده است بازگشایی شود .
2. بازگشایی سهم بعد از مجمع فوق العاده که به منظور تغییر سرمایه شرکت برگزار می ­شود .
3. بازگشایی سهم بعد از تغییر سود هر سهم یا EPS در صورتی که تغییر از ۲۰ درصد بیشتر باشد .

حجم مبنای سهام یک شرکت چیست؟

حال که با مفهوم دامنه نوسان قیمت آشنا شدیم به تعریف حجم مبنای سهام یک شرکت می­ پردازیم. حجم مبنا کمترین میزان معامله یک سهام است که به موجب آن نوسانات آن سهام در دامنه نوسان به سقف یا کف می رسد. حجم مبنا از سال 1382 به بازار بورس وارد شد و پیش از آن چنین مفهوم تعریف شده­ ای در معاملات بازارهای بورسی حضور نداشت. در سال 1382 و زمانی که دکتر حسین عبده تبریزی بر مسند دبیر کلی بورس جای گرفت، این مفهوم را به بازار بورس وارد کرد. انگیزه تبریزی از اعمال مفهومی به نام "حجم مبنا" به بازار بورس، خط­ کشی کردن این بازار به گونه­ ای که معاملات آن در یک چهارچوب مشخص و با سطح آرامش و اطمینان بالاتر انجام شوند، بود. او در واقع توانست در این زمینه موفق نیز عمل کند و حجم مبنا از آشفتگی و هیجان زدگی معاملات بورس و تاثیر آن­ ها بر قیمت، به شدت کاست. البته طرح حسین عبده تبریزی، مخالفانی نیز داشت و برخی از افراد بازار سرمایه با شکل­ گیری چنین چیزی مخالفت کرده و آن را مانعی در معاملات آزاد بورس، قلمداد کردند .

از تاریخ دوازدهم اسفند ماه سال 1398 نیز حجم مبنا در بازاز فرابورس ایران پیاده سازی شد. تا قبل از این تاریخ حجم مبنا برای نمادهای موجود در تمامی بازارهای فرابورس 1 بوده است. البته لازم به ذکر است که این فاکتور مهار کننده تنها در بازار بورس و فرابورس ایران دیده می شود و یک فرمول جهانی در بازارهای بورس به شمار نمی­ رود .

نحوه محاسبه حجم مبنای سهام یک شرکت

در فاصله سال های 1382 تا 1393، حجم مبنای سهام یک شرکت عددی ثابت بود و هر نماد بورسی بسته به اندازه خود و تعداد سهامی که به بازار وارد می کرد، از این نرخ ثابت حجم مبنا تاثیر می پذیرفت. اما از سال 1393 به بعد، فرمول محاسبه حجم مبنای سهام یک شرکت دستخوش تغییراتی شد. شکل محاسبه حجم مبنا به این ترتیب است در یک سال حداقل 20 درصد تعداد سهام شرکت معامله شود. اگر در نظر بگیریم یک سال دارای 250 روز کاری است بنابراین برای محاسبه حجم مبنا یک روز کافی است 20 درصد تعداد سهام شرکت را بر 250 روز کاری تقسیم کنیم که در این صورت حجم مبنا برابر 0.0008 (هشت ده هزارم) کل سهم شرکت می­ شود. البته قابل ذکر است محاسبه و عدد یاد شده تنها برای محاسبه حجم مبنا بازار بورس است. حجم مبنا برای فرابورس 0.0004 (چهار در ده هزارم) برابر تعداد سهام شرکت است . در سال 1398 سازمان بورس اوراق بهادارو شورای عالی بورس حجم مبنای کلیه ی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران براساس فرمول قبلی (ماده واحده مصوب 28 / 11 / 1398 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار) چهار در ده هزار سهام شرکت اعلام کرد وبراین اساس حجم مبنای شرکت های بورس از 0.0008 به 0.0004 تغییر یافت .

همچنین شروط های زیر برای کلیه شرکتهای بورسی و فرابورسی تعیین شده است :

• حداقل ارزش مبنا مثالی برای محاسبه حجم مبنا برای تمامی شرکت‌ها در بازار بورس بازار اول و دوم فرابورس برابر با 50 میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا در بازار پایه زرد برابر با 20میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا در بازار پایه نارنجی برابر با 10میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا دربازار پایه قرمز برابر با 5میلیارد ریال
• حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه 20 هزار میلیارد ریال و بالاتر، 120 میلیارد ریال
• برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از 20 هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد ریال