بازار بدهی چه کاربردی دارد؟

بازار بدهی یا بازار اوراق قرضه (Bond market) چیست و چه مزایایی دارد؟

بازار بدهی چیست؟

بازار بدهی بازاری است که ابزار بدهی در آن معامله می‌شود. ابزار بدهی، دارایی‌هایی است که نیاز به پرداخت ثابت به دارنده، معمولاً با بهره دارند. نمونه‌هایی از ابزار بدهی شامل اوراق قرضه (دولتی یا شرکتی) و وام‌های رهنی است.

سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی معمولاً ریسک کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری سهام دارد و بازده بالقوه کمتری از سرمایه‌گذاری را ارائه می‌دهد. سرمایه‌گذاری بدهی به طور طبیعی نسبت به سهام نوسان قیمت کمتری دارد. حتی اگر شرکتی تصفیه شود، دارندگان اوراق قرضه اولین کسانی هستند که پرداخت برای آنها صورت می‌گیرد.

- این ابزارهای مالی اوراق بهادار با درآمد ثابت هستند و بازدهی ثابت به سرمایه‌گذاران می‌دهند.

- این اوراق پرداخت منظم سود را با نرخ ثابت با بازپرداخت اصل در زمان سررسید ارائه می‌دهند.

- ناشر این اوراق می‌تواند ارگان‌های محلی، شهرداری‌ها، دولت مرکزی، شرکت‌های بزرگ و. باشد. عمده اوراق بهادار بازار بدهی، اوراق قرضه دولتی، بدهی‌ها، اسناد خزانه، گواهی سپرده‌ها، اوراق تجاری و. است.

اوراق قرضه رایج‌ترین شکل سرمایه‌گذاری بدهی است. اینها توسط شرکت‌ها یا دولت برای جمع‌آوری سرمایه برای فعالیت‌هایشان و به طور کلی با نرخ بهره ثابت صادر می‌شود.

بدهی املاک و مستغلات و رهن

سرمایه‌گذاری بدهی در املاک و مستغلات از دیگر دسته‌های بزرگ ابزار بدهی است. در اینجا، دارایی اصلی تامین بدهی، املاک و مستغلات است که به عنوان وثیقه شناخته می‌شود. بسیاری از اوراق بهادار با املاک و مستغلات وام‌های رهنی ماهیت پیچیده‌ای دارند و لازم است سرمایه‌گذار از خطرات ‌آگاهی داشته باشد. منطقی است که بپرسیم چرا یک سرمایه‌گذاری با نرخ ثابت می‌تواند از نظر ارزش تغییر کند. اگر یک سرمایه‌گذار منفرد یک اوراق قرضه بخرد، مقدار مشخصی سود را به طور دوره‌ای تا زمان سررسید پرداخت می‌کند و سپس می‌تواند به ارزش اسمی بازخرید شود. با این حال، این اوراق ممکن است در بازار بدهی، به نام بازار ثانویه، مجدداً فروخته شود. این اوراق در سررسید ارزش اسمی خود را حفظ می‌کند. با این حال، بازده واقعی یا سود خالص آن نسبت به خریدار به طور مداوم تغییر می‌کند.

بازار بدهی یا بازار اوراق قرضه (Bond market) چیست و چه مزایایی دارد؟

بازار بدهی به بازاری گفته می‌شود که در آن سرمایه گذاران به اشخاص حقوقی (که معمولاً دولتی یا سازمانی هستند) پول قرض می دهند و قرض گیرنده در یک بازه زمانی مشخص با پرداخت سود، بدهی خود را باز می گرداند. در واقع دولت‌ها یا شرکت‌ها برای تامین مالی کسب و کارها یا فعالیت‌های خود اوراقی را منتشر می کنند که اوراق قرضه یا اوراق بدهی (Bond) نامی‌ده می‌شود و با انتشار این اوراق، سرمایه مورد نیاز خود را در بازار جذب می کنند.

بازار بدهی یا بازار اوراق قرضه (Bond market) چیست و چه مزایایی دارد؟

بازار بدهی یا بازار اوراق قرضه

بازار بدهی به بازاری گفته می شود که در آن سرمایه گذاران به اشخاص حقوقی (که معمولاً دولتی یا سازمانی هستند) پول قرض می دهند و قرض گیرنده در یک بازه زمانی مشخص با پرداخت سود، بدهی خود را باز می گرداند. در واقع دولت ها یا شرکت ها برای تامین مالی کسب و کارها یا فعالیت های خود اوراقی را منتشر می کنند که اوراق قرضه یا اوراق بدهی ( Bond ) نامی‌ده می شود و با انتشار این اوراق، سرمایه موردنیاز خود را در بازار جذب می کنند.

به عبارت دیگر شرکت ها با ارائه این اوراق به سرمایه گذاران بدهکار می شوند و در قبال آن متعهد می شوند که در مدت زمان مشخصی بهره این قرض را بپردازند.

بازپرداخت این اوراق معمولا به صورت ماهانه، سه ماهه، شش ماهه و سالانه است و در زمان سررسید آن ها، نهاد صادرکننده باید اصل پول را نیز بازپرداخت کند. اوراق قرضه با عنوان اوراق با درآمد ثابت نیز شناخته می شوند و با وجود اینکه مقدار مشخصی دارند، می توان آن ها را با مبالغ بالاتر یا پایین تر در بازار مبادله کرد. (1)

چرا بازار بدهی مهم است؟

بازارهای بدهی یکی از مولفه های اصلی در بازار مالی هر کشوری هستند. این بازار، سرمایه های بلندمدتی را به بخش های دولتی و خصوصی ارائه می دهد، سرمایه ای ارزان برای نهادهایی که برای فعالیت های خود به تامین اعتبار نیاز دارند. در واقع بازار بدهی برای تامین شرکت های بزرگ و سازمان های که دارایی های زیادی دارند مناسب است.

تصور کنید که یک نهاد دولتی یا خصوصی تصمیم به احداث یک کارخانه جدید داشته باشد و برای این کار به یک میلیارد تومان پول نیاز دارد. یکی از راه های تامین این سرمایه، صدور اوراق قرضه و انتشار اوراق با ارزش 10 میلیون تومان است. در این حالت «مقدار اسمی» این اوراق 10 میلیون تومان است و شرکت صادرکننده اوراق قرضه باید نرخ سود سالانه ای که با عنوان کوپن شناخته می شود را تعیین کند.

علاوه بر نرخ سود، صادر کننده باید یک بازه زمانی برای بازپرداخت مبلغ اصلی که در اینجا 10 میلیون تومان است را نیز مشخص کند. نهادهای صادر کننده اوراق قرضه معمولاً سود بیشتری را برای بدهی های طولانی مدت پرداخت می کنند، بنابراین یک سرمایه گذار می تواند از اوراق قرضه بلندمدت سود بیشتری را دریافت کند، اما در کنار آن ریسک بیشتری را در سرمایه گذاری خود می پذیرد. (1)

انواع اوراق قرضه

اوراق قرضه دولتی

اوراق قرضه شهرداری

اوراق قرضه شرکتی

هدف اصلی و نقش بازار بدهی چیست؟

هدف اصلی بازار بدهی، تامین مالی برای مخارج سازمان های دولتی و خصوصی در بازه زمانی متفاوت (کوتاه مدت و بلند مدت) است. علاوه بر این بازار اوراق قرضه نقش مهمی در تعیین نرخ سود بازار به صورت غیر دستوری دارد. نرخ سود واقعی در بازار به دنبال عرضه و تقاضا برای اوراق قرضه بلند مدت خزانه تعیین می شود اما در ایران به دلیل کم عمق بودن بازار بدهی، این نرخ سود توسط بانک مرکزی تعیین می گردد.

جمع آوری نقدینگی در بازارهای مهم کشور مانند بازار مسکن و ارز در ایران، یکی دیگر از نقش های اصلی این نوع بازار است. نقدینگی از اصلی ترین عوامل افزایش تورم در اقتصاد یک کشور است و دولت ها با انتشار اوراق قرضه می توانند تا حدی آن را کنترل کنند.

استراتژی های سرمایه گذاری در بازار بدهی

سرمایه گذاران در بازار اوراق قرضه می توانند از استراتژی های متفاوتی در سرمایه گذاری استفاده کنند که در حالت کلی به دو دسته تقسیم می شوند:

استراتژی غیرفعال ( passive )

در این روش اوراق قرضه خریداری شده و تا زمان سررسید نگهداری می شوند. رویکرد غیرفعال برای سرمایه گذارانی که به دنبال مزایای سنتی این بازار مانند حفظ سرمایه، درآمد ثابت و. هستند مناسب است.

استراتژی فعال ( active )

در این روش سرمایه گذاران سعی می کنند از شاخص های اوراق بهادر و تحرکات قیمت برای به حداکثر رساندن سرمایه و افزایش درآمد استفاده کنند. سرمایه گذاران در این روش سعی می کنند اوراق زیرمجموعه را کاهش ندهند، آن ها را نگه داشته و قیمت خود را افزایش دهند و قبل از فرا رسیدن سررسید، آن ها را بفروشند تا سود بیشتری به دست آورند. (2)

چه افرادی در بازار اوراق قرضه حضور دارند؟

بازارهای اوراق قرضه به شکل مدرن امروزی از اوایل قرن بیستم توسط دولت ها ایجاد شدند. در حال حاضر این اوراق توسط دولت، شهرداری و شرکت های دولتی و خصوصی که سرمایه فیزیکی زیادی دارند، منتشر می شوند و کاربرد آن ها، تامین اعتبار برای طرح های عمرانی، تولیدی و خدماتی است.

سرمایه گذاران نیز به دلایل مختلفی این اوراق را خریداری می کنند، دلایلی مانند حفظ سرمایه، ایجاد درآمد و محافظت در برابر ضعف اقتصادی و کاهش تورم.

برخلاف سهام، مبلغ اصلی اوراق قرضه در یک تاریخ معین بازپرداخت می شود. این ویژگی در بازار بدهی برای سرمایه گذارانی که نمی خواهند ریسک از دست دادن سرمایه خود را بپذیرند، اهمیت زیادی دارد. (3)

در واقع سرمایه گذاری در بازار بدهی به خصوص بخش مربوط به دولت، بدون ریسک است و در بخش های دیگر ریسک پایینی دارد. تنها ریسکی که یک سرمایه گذار ممکن است در این بازار تجربه کند خطر ورشکست شدن عرضه کننده اوراق است که امکان رخ دادن آن بسیار کم است؛ چون تنها شرکت ها یا نهادهایی اجازه انتشار اوراق قرضه را دارند که پشتوانه مالی خوبی دارند. حتی در صورت ورشکسته شدن نهاد صادر کننده اوراق، سرمایه گذاران با اندکی تاخیر و پس از فروش اموال شرکت، می توانند به سرمایه خود برسند.

بازیگران دیگری علاوه بر عرضه کنندگان اوراق و سرمایه گذارانی که این اوراق را خریداری می کنند، در این بازار حضور دارند. بانک ها به عنوان واسطه عرضه، شرکت های اعتبار سنجی، شرکت هایی که به عنوان واسطه در بازار ثانویه فعالیت می کنند، دادگاه یا سازمان هایی که در زمان ورشکستگی به تجدید ساختار شرکت ها رسیدگی کنند، از دیگر عوامل موثر در بازار بدهی هستند. (3)

بازار بدهی چه کاربردهایی دارد؟

1.یکی از مهمترین کاربردهای اوراق قرضه، حفظ اصل سرمایه است. خرید اوراق قرضه، سرمایه گذاری بدون ریسک یا کم ریسکی است که با نرخ احتمال بسیار پایین فاجعه در بازار بدهی به حفظ اصل سرمایه افراد کمک می کند. از آنجایی که این اوراق به نوعی وام هایی با سود و بازپرداخت برنامه ریزی شده هستند، قرض دهندگان می توانند انتظار داشته باشند که اوراق آن ها ارزش ثابتی در طول زمان داشته و در سررسید مقرر، سرمایه و سود خود را دریافت کنند.

2.بازار بدهی چه کاربردی دارد؟ کاربرد دیگر این بازار، ایجاد امکان پس انداز برای سرمایه گذاران است. اوراق قرضه یکی از مطمئن ترین راه ها با زمان بندی مشخص برای پس انداز طولانی مدت هستند.

3.کاربرد بعدی این بازار ایجاد امکان برنامه ریزی طولانی مدت برای سرمایه گذاران است. اوراق قرضه جریان درآمد قابل پیش بینی دارد که می تواند برای تامین هزینه های آینده اشخاص استفاده شود.

اصطلاحات مهم در بازار اوراق قرضه

ارزش اسمی

وثیقه (ضامن)

نرخ سود

تاریخ سررسید

اولویت

• در صورتی که شرکت صادرکننده اوراق ورشکسته شود، سرمایه گذاران اوراق قرضه اولویت بیشتری نسبت به سهامداران شرکت برای دریافت اصل سرمایه خود دارند. در صورتی که این اتفاق رخ دهد، شرکت زمان دریافت نرخ اسمی و سود را مشخص می کند. (3)

مزایا و راهکارهای بهبود توسعه این بازار کدامند؟

• این بازارها باعث افزایش شفافیت مالی بیشتر می شوند.

• این بازارها بودجه بخش عمومی را تامین می کنند.

• این بازاها از جریان مخرب نقدینگی در بازارهای دیگر جلوگیری می کنند.

• این بازارها با جمع آوری نقدینگی به کاهش نرخ تورم کمک می کنند.

• امکان استفاده از این بازار برای گذر از اقتصاد مبتنی بر بانک ها به اقتصاد مبتنی بر بازار.

• امکان استفاده از این بازار به عنوان جایگزین بانک ها برای تامین مالی شرکت ها.

• امکان استفاده از این بازار برای تامین مالی بخش خصوصی.

• امکان استفاده از این بازار برای تعیین نرخ سود و بهره.

• امکان استفاده از این بازار برای کاهش بدهی دولت ها.

جمع بندی و نتیجه گیری

سرمایه گذاری اوراق قرضه در کشورهایی که اقتصاد باثباتی دارند مانند آمریکا، یکی از امن ترین روش های سرمایه گذاری است. اما در کشورهای در حال توسعه ممکن است خطرات بیشتری داشته باشد. در ایران، بازار بدهی عمق زیادی ندارد و بانک ها نقش مهمتری در تعیین نرخ سود و موارد دیگر دارند. دلیل این موضوع می تواند اعتماد بیشتر به سیستم بانکی در ایران باشد و تاثیر آن به حدی است که انتشار اوراق قرضه در موارد زیادی با ضمانت بانک ها انجام می شود.

علاوه بر این، تامین مالی در بازار بدهی در مقایسه با تامین مالی در بانک ها، به هزینه و زمان بیشتری نیاز دارد. شرکت ها برای انتشار اوراق قرضه باید مراحلی مانند تناسب نیاز و توان مالی، معرفی ضامن و. را پشت سر بگذارند که زمان انتشار و فروش اوراق را افزایش می دهد.

برای بهبود و توسعه بازارهای مالی در ایران باید موانع موجود شناسایی و برطرف شوند. برای جلب اعتماد جامعه و سرمایه گذاران، نیاز به فرهنگ سازی و معرفی بازار بدهی وجود دارد. یکی دیگر از مواردی که ذکر شد زمان بر بودن فرآیند انتشار اوراق است که در صورت کاهش هزینه و زمان، می تواند به گزینه جذابی برای تامین مالی بنگاه های خصوصی تبدیل شود.

بازار بدهی چه کاربردی دارد؟

یکی از مهمترین دغدغه ها و مطالبات همه سرمایه گذاران اشراف به درصد خطر پذیری و ساختار مالی بنگاه های اقتصادی و اوراق بدهی است و تحقق این امر وظیفه شرکت های رتبه بندی اعتباری خواهد بود.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار، با اعلام این خبر گفت: بر اساس بند "21" ماده "یک" قانون بازار اوراق بهادار تعدادی از نهادهای مالی احصا شدند که از جمله این نهادها، موسسات رتبه بندی اعتباری هستند.

دکتر محمد فطانت با ذکر این نکته که یکی از مهمترین دغدغه ها و مطالبات همه سرمایه گذاران اشراف به درصد خطر پذیری و ساختار مالی بنگاه های اقتصادی و اوراق بدهی است گفت: تحقق این امر وظیفه شرکت های رتبه بندی اعتباری خواهد بود. بر این اساس برای آغاز فعالیت شرکت های رتبه بندی، جلسات و نظرسنجی های متعددی برگزار و طی جمع بندی های به عمل آمده دستورالعمل آن تبیین شد.

ثبت شرکت رتبه بندی با حداقل سرمایه پنج میلیارد تومانی

سخنگوی سازمان بورس حداقل سرمایه برای تاسیس این شرکت ها را 5 میلیارد تومان اعلام کرد و از افراد علاقه مند که تمایل دارند در چارچوب دستورالعمل مذکور، موسسه رتبه بندی ثبت کنند، دعوت کرد تا در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهند.

رییس سازمان بورس افزود: بستر صدور مجوز برای فعالیت شرکت های رتبه بندی از طریق سازمان بورس مهیا شده است.

دکتر محمد فطانت ضمن تاکید بر تخصصی بودن فرایند رتبه بندی بنگاه های اقتصادی عنوان کرد: شرکت های رتبه بندی بر اساس اعتبار مستقل خود، ریسک سرمایه گذاری در بنگاه های اقتصادی را تعیین خواهند کرد، لذا تجربه و دانش مدیران و شرکای این دست از موسسات بسیار مهم است؛ بنابراین در دستور العمل شرکت های رتبه بندی، شاخص های استانداردی برای احراز صلاحیت متقاضیان پیش بینی شده است.

شرکت های رتبه بندی، پل میان بازار سرمایه ایران و اقتصاد بین المللی

سخنگوی سازمان بورس با اشاره به اینکه نهاد مالی جدید رتبه بندی از جمله نهادهایی است که بازار سرمایه کشور را به بازار سرمایه دنیا پیوند می زند، افزود: ترجیح ما این است که این کار با مشارکت افرادی صورت بگیرد که تکنولوژی این کار را در اختیار دارند، زیرا روش های اعتبار سنجی به تخصص و درجه بالای علمی و کاربردی نیاز دارد، از همین رو بهتر است فرایند فعالیت شرکت های رتبه بندی به صورت جوینت ونچر صورت گیرد.

بنگاه های اقتصادی رتبه اعتباری دریافت می کنند

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام کرد که تمامی شرکت هایی که اسامی شان در بازار ثبت شده و سهامشان در این بازار عرضه شده، به تدریج و پس از راه اندازی اولین شرکت رتبه بندی باید اقدام به دریافت رتبه اعتباری کنند.

دکتر محمد فطانت ادامه داد: بنابراین یکی از مشتریان این کار به صورت بالقوه شرکت هایی هستند که پیشتر در بازار سرمایه به ثبت رسیده اند. بدین ترتیب سرمایه گذاران می توانند بر اساس معیار ریسک هر شرکت، به سرمایه گذاری اقدام کنند.

وی افزود: در حال حاضر موضوع رتبه بندی برای شرکت های اقتصادی الزامی نیست اما به تدریج ملزم به دریافت رتبه اعتباری خواهند بود.

دکتر فطانت با تاکید بر اینکه فصل جدید ارتقای شفافیت بازار سرمایه در راه است عنوان کرد: این امر در چارچوب هدفی است که سازمان بورس و اوراق بهادار برای ارتقای شفافیت بازار دنبال می کند.

عرضه کنندگان اوراق بدهی و بانک ها، مشتریان جدید موسسات رتبه بندی

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار به اهمیت تامین مالی شرکت ها از طریق اوراق بدهی و صکوک تاکید کرد و ادامه داد: یکی از عواملی که در آینده موجب رشد بازار می شود، توسعه بازار بدهی و بازار صکوک است.

دکتر فطانت به نامه تیر ماه سال جاری ریاست بازار بدهی چه کاربردی دارد؟ محترم جمهور خطاب به معاون اول با موضوع نقش بازار سرمایه در تامین مالی بنگاه های اقتصادی اشاره کرد و گفت: با کوشش سازمان بورس تامین مالی بنگاه ها با رشد بالایی روبرو بوده است.

دکتر فطانت با بیان اینکه بازار سرمایه سال گذشته بیش از 100 میلیارد تومان تامین مالی را در بخش های مختلف سامان داده بود، گفت: عمده این ارقام مربوط به صکوک، تامین مالی از طریق صندوق های سرمایه گذاری و غیره بود.

وی با ذکر این نکته که هم اکنون ارزش اوراق صکوک مورد معامله در بازار 18500 میلیارد تومان است، گفت: پیش بینی می شود که ظرف سه سال آینده بازار صکوک با بازار اوراق هم تراز شود.

سخنگوی سازمان بورس افزود: ارزش این بازار ظرف چند سال گذشته از رشد بالایی برخوردار بوده است. حجم اوراق قابل معامله در بازار بورس و فرابورس در ابتدای فعالیت دولت، سه هزار و 900 میلیارد تومان بود که هم اکنون به 18 هزار و 900 میلیارد تومان رسیده است.

رییس سازمان بورس ادامه داد: نقش بازارسرمایه در تامین مالی شرکت ها روزبه روز افزون خواهد شد و این موضوع یک بازار بالقوه در اختیار شرکت های رتبه بندی قرار خواهد داد.

وی ابراز داشت: در بودجه 95 و همچنین برنامه ششم توسعه، موضوع تبدیل بدهی به اوراق بهادار و همچنین تامین مالی شرکت های بزرگ و متوسط از طریق بازار سرمایه مورد توجه جدی قرار گرفته است. بر این اساس عرضه کنندگان اوراق بدهی و بنگاه های اقتصادی، مشتریان جدید موسسات رتبه بندی خواهند بود. بنابراین از این پس، اوراقی که به عنوان صکوک منتشر می شوند، مشمول رتبه بندی خواهد شد و سرمایه گذاران هنگام شکل دهی پرتفوی خود می توانند از این رتبه بندی اعتباری استفاده کنند.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار در ادامه به سرمایه گذاران خارجی و عرضه اوراق بدهی در خارج از کشور اشاره کرد و ابراز داشت: پیرو ارتباطات برقرار شده، بورس کره جنوبی اعلام آمادگی کرده تا انواع اوراق بهادار ایران با اولویت صکوک دولتی را در بازار سرمایه این کشور به فروش برساند. بدیهی است هر گونه عرضه اوراق بهادار چه در کره و چه در سایر کشورها بر اساس ارزیابی ریسک صورت می گیرد.

وی ادامه داد: از جمله مشتریان این بنگاه ها، موسسات اعتباری و بانک ها هستند که می توانند از خدمات این شرکت ها استفاده کنند و همچنین مردم هم مطلع شوند که بانک ها از نظر ریسک در چه وضعیتی قرار دارند.

دکتر محمد فطانت افزود: به دلیل اینکه عمده این بانک ها در بورس فعالیت می کنند، احتمالا اولین گروهی خواهند بود که برای رتبه بندی اقدام می کنند و این رویکرد در افزایش شفافیت بازار مالی کشور تاثیر گذار است.

فعالیت موسسات رتبه بندی با مجوز سازمان بورس امکان پذیر می شود

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان این نکته که در ماده ٢٥ قانون رفع موانع تولید، مباحث مهمی با موضوع تاسیس شرکت های رتبه بندی ذکر شده است ابراز کرد: میزان تامین مالی شرکت ها، متناسب با ریسکی است که هرکدام از این شرکت ها خواهند داشت؛ اگر ریسک اعتباری بالایی داشته باشند می توانند از تامین مالی بالاتر و اگر ریسک اعتباری پایین تری داشته باشند می توانند از تامین مالی نازل تری برخوردار شوند و از این جهت یک بازار رقابتی را ایجاد کنند.

وی ادامه داد: بر اساس ماده 66 این دستورالعمل از این پس استفاده از کلمه رتبه بندی توسط شرکت هایی که نزد سازمان ثبت شرکت ها، ثبت می شوند، عملی نیست، مگر اینکه مجوز سازمان بورس را دریافت کرده باشند. در ماده 67 دستورالعمل شرکت های رتبه بندی نیز قید شده که تبلیغ رتبه بندی در ایران برای شرکت هایی که مجوز سازمان بورس را ندارند غیرمجاز است. همچنین تبلیغ رتبه ای که توسط شرکتها از موسساتی اخذ می شود که مجوز سازمان را ندارند غیرمجاز است. در عین حال، ایجاد و تاسیس هرگونه دفتر، شعبه یا بخش توسط هر گونه شرکت رتبه بندی که مجوز سازمان را ندارد، غیرمجاز است.

رسالت سازمان بورس؛ تشکیل بازار سرمایه حرفه ای

سخنگوی سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به اینکه به دنبال تبدیل بازار سرمایه به یک بازار حرفه ای هستیم، بیان داشت: در بازار حرفه ای افرادی که دانش کافی از فرایند سرمایه گذاری ندارند می توانند فعالیت های اقتصادی خود را به نهاد های حرفه ای واگذار کنند. هم اکنون 449 نهاد مالی ثبت شده تحت نظارت سازمان بورس در قالب 8 نهاد فعالیت می کنند و با آمدن موسسات رتبه بندی به عنوان نهاد نهم، امید داریم بحث سرمایه گذاری حرفه ای را در بازار ترویج کنیم.

همکاری شرکت های رتبه بندی معتبر بین المللی با ایران امکان پذیر است

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به تجربه سایر کشورها در خصوص موضوع رتبه بندی اعتباری گفت: تعداد موسسات بزرگ رتبه بندی در جهان محدود است. اگر شرکت های رتبه بندی معتبر بین المللی برای حضور در ایران ابراز تمایل کنند، درخواست آنها رسیدگی خواهد شد و در صورت پذیرش شرایط، امکان همکاری با آنها پیش بینی شده است.

وی ادامه داد: البته در وهله اول صدور مجوز برای تعداد محدودی از آنها امکان پذیر است و آنهایی که بازار ایران را بهتر می شناسند و پیش از این در بازار ایران حضور داشته اند و توانسته اند ارزیابی برخی از بنگاه ها را انجام دهند اولویت خواهند داشت.

برجام ریسک سرمایه گذاری در ایران را کاهش داد

دکتر محمد فطانت بیان کرد: با توجه به اینکه ریسک پذیری شرکت ها بر اساس رتبه کشورها محاسبه می شود، کاهش میزان ریسک سرمایه گذاری کشور، یکی از موارد تاثیر گذار در جذب سرمایه گذاری خارجی است.

وی افزود: رتبه خطر پذیری سرمایه گذاری کشور ما، قبل از برجام B + بود که هم اکنون به BB - ارتقا یافته است. در واقع میزان ریسک سرمایه گذاری از شاخص B مثبت به BB منفی کاهش یافته است.

اطلاعات مالی شرکت ها محفوظ است

سخنگوی سازمان بورس و اوراق بهادار با تاکید بر حفظ اطلاعات مالی شرکت ها نزد بنگاه های رتبه بندی عنوان کرد: کنترل اطلاعات و حفظ آنها به صورت ساختار یافته و کامل در این دستورالعمل دیده شده است. زمانی که یک شرکت رتبه بندی به یک بنگاه اقتصادی وارد می شود بدیهی است که به بخشی از اطلاعات مالی آن شرکت دسترسی خواهد داشت به همین دلیل در دستور العمل این بنگاه ها به صراحت محرمانه بودن اطلاعات مالی ذکر شده است.

دکتر فطانت افزود: در صورتی که شرکتی به طور داوطلبانه به گزارش های رتبه بندی خود نیاز داشت، می تواند به آن دسترسی داشته باشد.

وی ادامه داد: شرکت های رتبه بندی باید بخش های مستقل مربوط به رتبه سنجی را داشته باشند، از اشخاص دارای اعتبار استفاده کنند، روش های اعتبار سنجی تعریف شده را مدنظر قرار دهند و استقلال خود را در زمان بررسی رتبه اعتباری حفظ کنند.

رییس سازمان بورس ادامه داد: این اطمینان برای بنگاه های اقتصادی وجود دارد که برای رتبه سنجی، ساختار منسجم و مدونی طراحی شده و همه فعالیت ها منطبق با روش تعریف شده پیش می رود.

رتبه بندی، کاهش ریسک بنگاه های اقتصادی را به همراه دارد

سخنگوی سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: یکی از وظایفی که مدیران و سیاست گذاران در بخش های مختلف دارند، کاهش ریسک است. بدیهی است که برای بهبود هر وضعیتی، بررسی شرایط لازم است و مدیران باید برنامه ای را تدوین کنند که به کاهش ریسک منجر شود. بر این اساس شرکت های رتبه بندی با ارائه اطلاعات منطقی و عقلانی به مدیران، می توانند در کاهش ریسک سرمایه گذاری نقش آفرین باشند.

وی ادامه داد: وظیفه ای که در قانون برای ما هدف گذاری شده، توسعه بازار شفاف و منصفانه است و یکی از ابزار های شفافیت بازار اعلام درجه ریسک پذیری شرکت های اقتصادی است. زمانی که سهامداران از میزان ریسک شرکت سرمایه پذیر مطلع می شوند از مدیران، برنامه های اثر بخش کاهش ریسک را مطالبه خواهند کرد و در نهایت بنگاه های اقتصادی ملزم به بهبود شرایط موجود خواهند شد. مطالبه عمومی نظام خودکنترلی را ایجاد می کند و این مسیر، موسسات اقتصادی را در مسیر مناسب تری قرار خواهد داد.

دکتر محمد فطانت افزود: رتبه بندی فضای شفافی حاصل خواهد کرد که موجب اطمینان سرمایه گذاران است. از طرف دیگر هرچه شفافیت اطلاعات بنگاه های اقتصادی افزایش و درجه ریسک پذیری کاهش یابد، امکان تامین مالی آنها با سهولت بیشتری فراهم می شود.

اعتبار، اصل فعالیت موسسات رتبه بندی

رییس سازمان بورس بیان کرد: در دنیا معمولا عملکرد موسسات رتبه سنجی با اعتباری که خود کسب کرده اند ارزیابی می شود. زمانی که ارزیابی های متعدد شرکت های رتبه بندی دارای صحت بود به این معنی است که بنگاه مذکور فعالیت مثبتی داشته و اعتبار لازم را کسب خواهد کرد. بنابراین، اعتبار موسسه پیش فرض اصلی تداوم فعالیت آن است. عملکرد شرکت های رتبه بندی اطمینان یا عدم اطمینان سرمایه گذاران را رقم خواهد زد و صحت اطلاعات اعلام شده اعتبار این موسسات را تعیین خواهد کرد.

رتبه بندی شرکت ها، ابزار جذب سرمایه گذاری خارجی

دکتر محمد فطانت یکی از مهمترین روش های تامین مالی را صدور اوراق بهادار به خارج از کشور دانست و عنوان کرد: از الزامات صدور این اوراق سنجش میزان ریسک پذیری آنها است، بنابراین برای سرمایه گذاران خارجی که قصد خرید این اوراق را دارند ارزیابی ریسک از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی افزود: ارتباط بازار مالی ما و سایر کشور ها باید بر اساس یک ادبیات مشترک شکل بگیرد و از جمله دال های این ادبیات ارزیابی ریسک اوراق و ناشرین است.

در پایان رییس سازمان بورس و اوراق بهادار خاطر نشان کرد: از امروز آمادگی داریم تقاضای افراد حقیقی و حقوقی را که به تاسیس شرکت رتبه بندی علاقه مند هستند مورد بررسی قرار دهیم.

انتظارات بازار بدهی از وزیر اقتصاد

رسالت ابزار بدهی در بازار سرمایه، تامین مالی ارزان قیمت بنگاه‌ها به عنوان موتورهای محرک اقتصاد است. این رکن اصلی در اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه سرفصل وجودی این ابزارها در بازارسرمایه است.

مدیرعامل تامین سرمایه سپهر

رسالت ابزار بدهی در بازار سرمایه، تامین مالی ارزان قیمت بنگاه‌ها به عنوان موتورهای محرک اقتصاد است. این رکن اصلی در اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه سرفصل وجودی این ابزارها در بازارسرمایه است.

چرایی این اهمیت عمدتا بر محوریت «نرخ منصفانه تامین مالی» استوار است. تعیین این نرخ ‌باید مبتنی بر سیاست‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت دولت‌ها باشد و تنها در سایه توسعه ابزارهای مختلف پولی و مالی انجام می‌شود. تاریخچه ابزارهای بدهی در بازار‌های بین‌المللی نشان داده است، این ابزارها دماسنج اقتصادی سیاست دولت‌ها هستند. بر این اساس مدیریت آن بسیار حساس و تخصصی بازار بدهی چه کاربردی دارد؟ است و هماهنگی بین بازار پول و سرمایه از الزامات آن است. تجربه این مدیریت در کشور ما به واسط بانک‌محور بودن اقتصاد، نوین است. اجرای این تجربه با تغییر استراتژی دولت در تامین مالی بنگاه‌ها و طرح‌های عمرانی از بانک‌ها به انتشار اوراق بدهی در این چند سال اخیر « منطبق با برنامه ششم توسعه» شدت گرفته است. بنابراین توجه «وزیر محترم پیشنهادی اقتصاد» را به مطالب زیر جلب می‌کنم:

1- تشکیل کمیته انتشار اوراق بدهی دولتی:

ارزش بازار مالی در ایران برابر با 1.560هزار میلیارد تومان است. سهم بازار پول برابر با 1.160 هزارمیلیارد تومان و بازار سرمایه 400هزار میلیارد تومان است. اما تنها سهم بازار بدهی 5درصد یا برابر با 80 هزار میلیارد تومان است. این سهم اندک در برنامه ششم توسعه مقرر شده است که ارزش آن به 220هزار میلیارد تومان افزایش یابد که نشان از رشد 780درصدی است. این میزان رشد نشان از عزم دولت در چرخش از بازار پول به بازار سرمایه در تامین مالی دارد. اما انتشار این حجم از اوراق بدهی (سالانه 50هزار میلیارد تومان تا 1400) نیازمند طراحی زیرساخت‌های مالی و تنظیم قوانین و دستورالعمل‌های کاربردی در این خصوص است و همراهی میان سازمان‌های دولتی به خصوص سازمان برنامه و بودجه و سازمان بورس و اوراق بهادار از الزامات آن است. بنابراین تشکیل «کمیته انتشار اوراق بدهی دولت (متشکل از وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی و سازمان بورس و اوراق بهادار)» در اجرای برنامه ششم پیشنهاد می‌شود.

2- رعایت دستورالعمل انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه:

ارزش بازار بدهی در بازار سرمایه 29هزار میلیارد تومان در سال 1396 است. سهم ناشران این اوراق به ترتیب: دولت 60درصد، شرکت‌ها 30درصد و شهرداری‌ها 10درصد است. از انتهای سال 1394 سهم دولت در این بازار با انتشار اوراق خزانه اسلامی و مشارکت در بازار سرمایه (بورس و فرابورس) و پول (عاملیت بانک‌ها) به‌طور چشم‌گیر رشد کرد است؛ به‌طوری‌ که ارزش کل اوراق بدهی در سال 1394 از 36هزار میلیارد تومان به 64 هزارمیلیارد تومان رسیده است. سهم دولت از میزان رشد در حدود 90درصد و برابر با 25هزار میلیارد تومان است. این میزان انتشار اوراق در حدود 13هزار میلیارد تومان در بازار سرمایه (بورس و فرابورس) و 12هزار میلیارد تومان در خارج از بازار سرمایه با عاملیت بانک‌ها تحت سیستم یکپارچه اوراق بدهی بانک مرکزی انجام شده است.

در سال 1396 حجم اوراق خارج از بازار سرمایه به 26 هزار میلیارد تومان افزایش یافت که برابر با حجم فعلی اوراق پذیرش شده در بازار سرمایه است. انتشار این حجم از اوراق نیازمند مدنظر قراردادن مباحث خاص است. بر این اساس پیشنهاد می‌شود: «سازمان برنامه و بودجه و سایر سازمان‌های مرتبط نسبت به رعایت مقررات و دستورالعمل‌های حاکم بر پذیرش اوراق بدهی در بازار سرمایه مطابق با تبصره 2 ماده 10 قانون برنامه ششم توسعه اهتمام کنند تا فرآیند پذیرش اوراق خارج از بازار سرمایه با مدیریت کردن آثار آن تسریع شود.»

3- کمک به تعیین نرخ بازده مورد انتظار اوراق بدهی:

بودجه عمومی دولت در سال 1396 به ارزش 398 هزار میلیارد تومان تصویب شد. منابع عمومی دولت در این بودجه 346هزار میلیارد تومان برآورد شده است که سهم انتشار اوراق دولتی 15درصد یا 54 هزار میلیارد تومان است.

بر اساس آخرین گزارش آمار اقتصادی بانک مرکزی، دولت در سرفصل اوراق دولتی 15هزار میلیارد تومان انواع اوراق بدهی در سه ماه ابتدای سال منتشر کرده است. این حجم برابر با حجم فعلی اوراق منتشرشده شرکتی در بازار سرمایه است. بر این اساس انتشار این حجم از اوراق تاثیر بسزایی در«افزایش نرخ بازده مورد انتظار و نرخ تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی» دارد. بنابراین پیشنهاد می‌شود:

بانک مرکزی بازارگردانی اسناد خزانه اسلامی در بازار سرمایه را مانند سایر دولت‌ها قبول و نرخ تنزیل این اوراق را متناسب با سیاست‌های ابلاغی شورای پول و اعتبار مدیریت کند.

بازنگری دستورالعمل سرمایه‌گذاری انواع اوراق بدهی در بانک‌ها و اجازه ورود این نهادهای پولی و مالی در بازار بدهی با هدف تقویت بانک مرکزی در بازارگردانی اسناد خزانه از طریق «صندوق‌های سرمایه‌گذاری تنها درآمد ثابت» صادر شود.

«تقویم اقتصادی» توسط سازمان برنامه و بودجه برای مبلغ و تاریخ انتشار اوراق مصوب شده در بودجه دولت به بازار سرمایه ارائه شود تا ارکان بازار سرمایه در بازار بدهی بتوانند برنامه و استراتژی‌های خود را مدیریت و تنظیم کنند.

با عنایت به موارد فوق و نیم نگاهی به بودجه سال 1396 این مهم یادآور می‌شود که دولت با کسری تراز عملیاتی 80هزار میلیارد تومانی رو‌به‌روست. این کسری تراز تجاری در کنار تامین منابع مالی طرح‌های عمرانی به مبلغ 71هزار میلیارد تومان، تداعی‌کننده این مطلب است که سازمان برنامه و بودجه تنها ‌باید از محل «انتشار انواع اوراق بدهی برای پوشش هزینه‌های عمرانی و رسیدن به رشد اقتصادی مدنظر دولت» اقدام کند. این اقدام برابر نزدیک شدن ارزش بازار بدهی به 100هزار میلیارد تومان است که معادل پیمودن نصف مسیر برنامه ششم توسعه در ابتدای سال‌های اجرایی آن است. در نهایت مدیریت نرخ بهره در بازار بدهی تنها در سایه «انضباط مالی دولت در مقوله انتشار اوراق بدهی» و «رعایت مقررات و دستورالعمل‌ها حاکم بر انتشار و پذیرش» این دسته اوراق در بازار سرمایه محقق خواهد شد.

تفاوت بازار بدهی سابق و آتی

بازار بدهی در کشورهایی که بازار مالی توسعه‌یافته‌یی دارند بخش بزرگی از بازار سرمایه را تشکیل می‌دهد، اما در ایران باتوجه به ساختار بانکی که مبتنی بر اقتصاد اسلامی و بانکداری غیرربوی بود اوراق قرضه به معنی عام اوراق بدهی نتوانست فراگیر شود.

اوراق مشارکت هم به‌عنوان جایگزین اوراق بدهی طوری طراحی شد که مبتنی بر تعهد بازخرید بانک‌‎ها بود و بازار بدهی چه کاربردی دارد؟ فرصت چندانی برای بازخرید اوراق بدهی فراهم نشد. البته در حوزه شرکت‌ها وضعیت متفاوت است و با تلاشی مجموعه بورس و سایر ارکان بازار سرمایه انجام دادند بازار بدهی‌های شرکتی کشور در فرابورس شروع به کار کرد که عملکرد خوبی هم داشت و نزدیک به 10هزار میلیارد تومان ارزش بازار دارد، اما در برابر حجم اقتصاد ایران و ارزش اوراق بهادار بورس تهران کفایت نمی‌کند. بنابراین بحثی که برای بازشدن بازار اوراق بدهی است مربوط به شرکت‌ها نیست. بازار اوراق بدهی شرکت‌های غیردولتی کم‌حجم است و بازار بدهی به شکلی که در دنیا شناخته می‌شود، نداریم. دولت‌ها و شرکت‌ها از دو محل سهام و اوراق بدهی می‌توانند تامین مالی کنند. اوراق بدهی هم عمدتا به شکل اوراق قرضه است. در سایر نقاط دنیا هم دولت‌ها اگر بخواهند وارد بازار سرمایه شوند عمدتا به اوراق بدهی متکی هستند.

دولت امریکا حجم قابل‌توجهی از منابعش را از بازار سرمایه تامین می‌کند. ایجاد این بازار می‌تواند در تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی نقش مفیدی ایفا کند. اگر شرکت‌‌های ایرانی و شرکت‌های غیردولتی به‌دنبال کانالی برای تامین مالی باشند اصلی‌ترین جا همین بازار بدهی خواهد بود و اگر دولت هم تلاش کند که کسری بودجه خود را از محل بازار و از طریق منابع تامین کند باید سراغ بازار بدهی برود. اگر بازار بدهی کارآمدی در ایران وجود داشت دولت برای بحث معاملات اسناد خزانه به مشکل نمی‌خورد. هنوز هم جمع‌بندی مشخصی از نحوه معامله این اسناد و چگونگی نرخ‌گذاری آنها جود ندارد. در کشورهای توسعه‌یافته عمدتا بازار بدهی کارکرد اجرای سیاست‌های پولی دارد یعنی عمدتا بانک‌های مرکزی دنیا برای آنکه بخواهند حجم نقدینگی را کنترل کنند از بازار بدهی با عملیات بازار باز استفاده می‌کنند وقتی که ما در کشور این بازار را نداریم یعنی عملا این ابزار برای بانک مرکزی دراختیار نیست. درنتیجه متوسل به راه‌های دیگر نظیر نرخ‌گذاری سپرده‌های بانکی، سهمیه‌بندی سپرده‌ها یا سیاست‌های دیگر رو می‌آوریم که هیچ‌کدام کارآمدی سیاست عملیات بازار باز و بازار بدهی را ندارد. اوراق مشارکت دولتی که در سال‌های گذشته داشتیم توسط بانک‌ها بازخرید می‌شد و وقتی بانک تضمین می‌کند نیازی به بازار برای آن وجود ندارد، بنابراین برای اوراق دولتی بازاری شکل نگرفت. درنتیجه همین ساختاری که برای شرکت‌ها وجود دارد را باید به بخش دولتی هم تعمیم داد و به همین شکل برای اوراق دولتی نیز بازار را به‌وجود آورد، تا این اوراق در آنجا معامله شوند و نرخ بهره در آنجا تعیین شود. * کارشناس بازارهای مالی