آشنایی با مبانی مهندسی مالی ومدیریت ریسک
دکتر محمدعلی رستگار دارای مدرک دکتری مهندسی مالی از دانشگاه جنوا و فارغ التحصیل کارشناسی ارشد فایننس از دانشگاه تورینو می باشند و در مدرسه تجاری لندن بعنوان محقق پس از دکتری به فعالیت های علمی و پژوهشی اشتغال داشته اند.دکتر رستگار سوابق علمی پژوهشی پرباری در حوزه دانش مالی علی الخصوص مهندسی مالی داشته اند که میتوان به مواردی چون عضو هیئت علمی گروه مهندسی مالی دانشگاه تربیت مدرس،عضویت در انجمن مالی ایران،عضویت در گروه مدیریت مالی دانشگاه خوارزمی و.. اشاره کرد.ایشان در کنار فعالیت های علمی-پژوهشی در اموراجرایی نیز فعال بوده و مواردی چون عضویت در هیئت مدیره تأمین سرمایه بانک مسکن،مشاور بانک ملت،عضویت در کمیته ریسک بانک های ملت،رفاه و اقتصاد نوین،عضویت در کمیته فناوری مالی بانک پاسارگاد و… در کارنامه اجرایی ایشان به چشم می خورد.دکتر رستگار در شهریور ماه ۹۹ ضمن حضور در مدرسه تابستانه مالی به ارائه ای در بحث مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک پرداختند که این درسگفتار جهت استفاده مخاطبین محترم منتشر می شود:
(توجه: این درسگفتار مطابق با محاوره استاد محترم پیاده سازی شده است.مخاطبین محترم میتوانند فایل جزوه مکتوب و فایل ارائه درس را از طریق بخش های مربوط در سایت دریافت نمایند،جزوه مکتوب در انتهای نوشتار جهت دانلود قرارداده شده است)
«بسم الله الرحمن الرحیم»
آشنایی با مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک
ارائه شده توسط دکتر محمدعلی رستگار
هدف غایی مهندسی مالی که عمدتا در قالب طراحی مشتقات مالی و ابزار های نوین مالی است ، همان مدیریت ریسک میباشد. درس مهندسی مالی در دانشگاه های ایران زیر مجموعه ی رشته ی مالی است و شامل مهندسیمالی مقدماتی و پیشرفته میباشد. بخشی از این درس آشنایی با مبانی و ابزار آن است وبخش دیگر آن نحوه یبه کار بردن این ابزار ها برای مدیریت ریسک بازار است.
آیا پوشش ارزی ارزش ریسک را دارد؟ریسک چیست؟
اساسا وقتی ما میتوانیم از کلمه ی ریسک استفاده کنیم که در شرایط عدم قطعیت باشیم. عدم قطعیت از فقداناطلاعات میاید. پس هر موقع ما اطلاعات به نسبت کاملی از موضوعی داشته باشیم ، میزان ریسک ما کم میشود.اما این ریسک هم میتواند اثرات مثبت داشته باشد و هم میتواند اثرات منفی داشته باشد که ما اثرات منفی رامورد مطلاعه قرار میدهیم. به این علت که اثرات منفی ، برای ما نگرانی بوجود می آورند و میتواند به ما آسیببرساند. عدم قطعیت یک مفهوم کلی است و مراتب مختلفی دارد ، یک مرتبه از آن عدم قطعیت مطلق است.
مرتبه ی بعدی عدم قطعیتی است که در آن میزان اطلاعات کمی وجود دارد و حالت ابهام داشته باشد. مرتبه آیا پوشش ارزی ارزش ریسک را دارد؟ یبعدی ، مرتبه ای است که ما را با ریسک مواجه میکند.به طور مثال ، اگر ما کیسه ای داشته باشیم که در آن فقط میدانیم توپ وجود دارد ، اگر ما یک توپ بیرونآوریم و از ما خواسته شود که احتمال قرمز بودن توپ را بگوییم ، نمیتوانیم احتمال را بدست بیاوریم چون ماهیچ اطلاعاتی از درون کیسه نداریم آیا پوشش ارزی ارزش ریسک را دارد؟ اصلا شاید ما توپ قرمز نداشته باشیم. این حالت عدم قطعیت است.حال اگر ما بدانیم که در درون کیسه ، توپ های قرمز و آبی وجود دارد و از ما خواسته شود که بعد از بیرونآوردن توپی ، احتمال قرمز یا آبی بودن آنرا بدست بیاوریم باز هم نمیتوانیم احتمال را بدست بیاوریم چون مانمیدانیم که به چه تعداد توپ قرمز و چه تعداد توپ آبی درون آن وجود دارد. این حالت ابهام است.اما اگر ما بدانیم که درون کیسه سه توپ قرمز و سه توپ آبی وجود دارد میتوانیم احتمال را بدست بیاوریمچون اطلاعات را به اندازه ی کافی داریم. این حالت ریسک است.
پس در ریسک اینطوری نیست که ما کلاً اطلاعات نداشته باشیم بلکه اطلاعاتی داریم که با استفاده از آنمیتوانیم تابع توزیع عدم قطعیت را بدست بیاوریم. این اطلاعات به طور مثال امکان دارد سری زمانی اتفاقاتگذشته باشد یا مصابحه با خبرگان آن موضوع یا هر نوع اطلاعات دیگر. پس اگر اطلاعاتی داشته باشیم که با آنتابع توزیع را بدست بیاوریم در ریسک قرار داریم و اگر نتوانیم بدست بیاوریم امکان دارد در ابهام باشیم و یا درعدم قطعیت مطلق.
مدیریت ریسک یک فرایند است ، فرایندی که دائما باید انجام شود. تا وقتی که شرکت وجود دارد مدیریتریسک باید انجام شود و وقتی که شرکت بسته شد ، مدیریت ریسک نیز به اتمام میرسد. کاری که در ابتدایاین فرایند باید انجام دهیم این است که عوامل ریسک را شناسایی کنیم. بعد از شناسایی ، ما باید آنالیز کنیم.
یعنی باید بررسی کنیم که ریسک ها ، چگونه بر روی کار ما تاثیر میگذارد. سپس باید عملی انجام دهیم تاریسکی که با آن مواجه هستیم ، مدیریت شود. وقتی حرف از مدیریت کردن ریسک میزنیم ، سه اتفاق امکاندارد بیافتد. یا ریسک را کاهش میدهیم یا ریسک را کاملا از بین میبریم یا ریسک را منتقل میکنیم. بعد از اینکه ما مدیریت ریسک کردیم ، باید پایش کنیم تا این اقدامات به نتیجه رسیده است یا نه. اگر نرسیده باشیمبه مرحله ی کنترل میرسیم که در این مرحله باید چرخه را دوباره انجام دهیم.
وقتی ما صحبت از ریسک مالی میکنیم ، منظور ما این است که بر اثر عدم قطعیت های موجود در جامعه بوجودآمده. پس ریسک مالی آن ضرر و زیانی است ناشی از عدم قطعیت در ارزش سبد دارایی ما برای یک افق زمانیمشخص. در دنیای مالی مهمترین ریسک ها ، ریسک بازار ، ریسک اعتبار و ریسک نقدینگی است. برای هر کداماز این ریسک ها ما درس جداگانه ای داریم چون هر کدام موضوعات مفصلی هستند و برای درکش باید به تمامقسمت های آن توجه داشت.
ریسک بازار ، آن ضرر و زیانی است که از نوسانات متغییر های مختلف بازار به ارزش سبد ما تحمیل میشود.متغییر ها امکان دارد قیمت سهام ، نرخ بهره و یا ارز ها و کالا ها ی مختلف باشد. علتی که باعث میشود ایننوسانات رخ بدهد یا تصمیمات کلان اقتصادی است یا تصمیات خرد در سطح بنگاه است و یا آیا پوشش ارزی ارزش ریسک را دارد؟ تاثیرات فاکتورهای سیاسی است. پس بر مبنای تحلیل بنیادی علت نواسانات قیمت این موارد است.
البته ما در بازار نوع دیگری از نواسانات را داریم که تحلیل هایش به دسته ی تکنیکال مربوط میشود و دسته یبعدی ، تحلیل های رفتاری است. آن چه که ما در بازار میبینیم با توجه به گذشته ، تحلیل های بنیادی وتکنیکال نسبت به گذشته ارزشش نسبت به تحلیل های رفتاری کم شده است.
ریسک اعتباری ، ناشی از عدم انجام تعهدات شریک تجاری است. این ریسک امکان دارد قبل از تسویه و یا بعداز تسویه اتفاق بیافتد. به طور مثال ما برای شرکتی اوراق قرضه منتشر کرده و ما مقداری اوراق خریده ایم. اگرشرکت بازپرداخت این اوراق را موکول کند ، ما دچار ضرر و زیان شده ایم و با ریسک اعتباری مواجه هستیم.
به این ریسک اعتباری بعضی مواقع دیفالت ریسک هم (Default Risk) میگویند. دیفالت ریسک همان موکولکردن اقساط است که حالت های مختلفی دارد.
مفهوم دیگری هم وجود دارد به نام دیفالت کُمپُنِنت (Default Component) که همان احتمال وقوع حالتدیفالت است. مفهوم دیگری به نام ریکاوری رِیت (Recovery Rate) وجود دارد که همان میزان دارایی هاییک شرکت بر روی بدهی های شرکت است. اگر ما با مدل سازی بتوانیم این احتمال و ریکاوری ریت را بدستبیاوریم تقریبا موضوع ریسک اعتباری حل شده است. در دنیا شرکت هایی داریم به نام شرکت های رتبه بندی.
یکی از شرکت های معروف در زمینه ی رتبه بندی ، شرکت مودیز (Moodys) میباشد. این شرکت نزدیک بهصد سال است که کار رتبه بندی شرکت ها را انجام میدهد. مودیز برای رتبه بندی ، اطلاعاتی را از شرکت هامیگیرد و با استفاده از مدل هایی که دارد به شرکت رتبه میدهد. در ادامه مودیز میگویید که شرکت هایی که دربالاترین رتبه یعنی AAA (Triple A) قرار دارند از هر ده هزار شرکت در سه سال اول هیچکدام کار موکول راانجام نمیدهند. اما در چهار سال اول از هر ده هزار شرکت ، پنج شرکت و در پنج سال هفده شرکت و الی اخر ،موکول میکنند. مودیز برای هر طبقه از جدولش همچین اعدادی را به دست میاورند و گزارش میدهند.
پس همانطور که قابل مشاهده است ، شاید ریسک اعتباری تعریف ساده ای داشته باشد ولی دنیای بزرگیپشتش نهفته است.ریسک بعدی ، ریسک نقدینگی است. ریسک نقد شوندگی آن ضرر و زیانی است که ناشی از نقد نشدن پولماست. یک تعبیر از ریسک نقدینگی ، ریسک نقد شوندگی است. تعبیر دیگر ، ریسکی است که بنگاه یا شرکتبا کمبود نقدینگی مواجه میشود. به طور مثال شرکتی باری خرید کالایی برای کالایی پول کم می اورد و برایما بقی پولش به فروشنده چک یک ماهه میدهد. اما فروشنده میگوید که اگر قرار است چک یک ماهه بدهیمیزان پول کالا به مقداری افزایش میابد. این میزان یا درصدی که فروشنده بیشتر میخواهد ، ریسک نقدینگی میگویند. پس این ریسک ، ضرر و زیانی است که شرکت باید تحمل کند تا برای آینده هزینه ی بیشترینپردازد. ریسک نقدشوندگی و ریسک نقدینگی به یکدیگر مربوط هستند.
ریسک عملیاتی ریسک بعدی است. این ریسک ها ناشی از خطاهای انسانی یا فرایند های یک سازمان یانرم افزار و سخت افزار است. به طور مثال فردی برای شرکتی چک مینویسد اما به طور اشتباه یک صفر بیشترمیگذارد و مقدار بیشتری از حسابش خارج میشود. این ضرری که به ما وارد شده ، ریسک عملیاتی است. ریسکعملیاتی امکان دارد آیا پوشش ارزی ارزش ریسک را دارد؟ از جنس اعتباری یا نقدینگی و یا بازار باشد.
این چهار نوع ریسک ، ریسک های اصلی است. نوع های دیگری از ریسک هم وجود دارد.
ریسک درامد به گونه ای است که باعث میشود ریسک گریز شویم یعنی تمام ریسک ها را به طور سخت محدودکم کنیم. در نهایت امکان دارد شرکت ما به علت ریسک گریزی درآمدش کم شود. پس این موازنه ای است کهریسک ها را تا چه حد قبول کنیم تا درآمد هم داشته باشیم. ریسک بعدی ، ریسک های سایبری است. ریسکهای که به حوزه ی تکنولوژی مربوط میشود. ریسک بعدی ریسک قانونی است. معمولا وقتی ما قوانینی درسازمانی زیر پا میگذاریم با ریسک هایی مواجه میشویم. فلسفه این ریسک برای جلوگیری از زیر پا آیا پوشش ارزی ارزش ریسک را دارد؟ گذاشتن قوانین است.
ریسک های استراتژیک ، ریسک هایی است که در تدوین استراتژی شرکت پدید می آید که اگر خطایی رخ دهدممکن است برند شرکت آسیب ببیند. ریسک بعدی ریسک شهرت است. اگر در این ریسک خطایی رخ دهدامکان دارد که شهرت ما از بین برود و یا برند شرکت خراب شود.
بحث دیگری هم وجود دارد به نام حاکمیت شرکتی. مبانی است که در یک شرکت یا سازمان باید پیاده شود تاحکمرانی خوب اتفاق بیافتد که شامل توزیع قدرت به طور مناسب در شرکت میشود.ریسک بعدی استفاده ی بد از مدل ها یا انتخاب مدل اشتباه است. نام این ریسک ، ریسک مدل است.
سیستمیک ریسک ، ریسک های مربوط به شبکه ی کسب و کار است و با سیستماتیک ریسک متفاوت است.
برای مدیریت ریسک باید چند کار را انجام دهیم. یکی اینکه باید بدانیم چه سبد دارایی را مدیریت میکنیم.مسئله ی دوم برای مدیریت ریسک این است که دوره ی زمانی را بدانیم. بعد از آن باید فاکتور های ریسک رامشاهده کنیم. کار بعدی که در این حوزه باید انجام دهیم این است که سناریو های آینده را شبیه سازی کنیم.
سناریو ها به دو دسته ی تاریخی و مونت کارلو تقسیم میشود. کار بعدی این است که معیاری داشته باشیم تاریسک ها را اندازه گیری کنیم. یکی از ساده ترین معیار ها ، واریانس است. کار بعدی شناسایی استرس است.کار بعدی Back-Stress است.
قرارداد آتی ساده ترین نوع مشتقه مالی است. یک قرارداد آتی قراردادی است بین فروشنده قرارداد و خریدارقرارداد. یک قرارداد باید شامل چند بند باشد. یکی سر رسید قرارداد آتی همیشه باید معلوم باشد. دیگری میزاندارایی و نوع دارایی که قرار است معامله شود باید مشخص شود. قیمت هم باید به گونه ای باشد تا به صورتتوافقی در سر رسید معلوم باشد. پس قرارداد آتی ، قراردادی است که فروشنده متعهد میشود کالایی را باقیمت مشخص در زمانی در آینده که در سر رسید مشخص شده ، بفروشد و خریدار هم متعهد میشود در زمانسر رسید کالا را با قیمتی که توافق شده بخرد. قرارداد آتی در زمان انعقاد قیمت توافقی اش به گونه ای بایدباشد تا فرصت آربیتراژ ، با اطلاعات زمان قرارداد بستن در آن وجود نداشته باشد. البته اگر چند روز از قراردادبگذرد و اطلاعاتی مبنی بر اینکه قیمت کالا تغییر خواهد کرد وجود داشته باشد ، دیگر در قراردادی که بستهشده تاثیر ندارد و در قسمت دیگری درباره اش بحث میشود. نقش مهندسی مالی در قرارداد های آتی این استکه در ابتدا چگونه قیمت توافقی را مشخص کند تا فرصت آربیتراژ بوجود نیاید. سپس باید تشخیص دهد کهدر آینده این ورق قرارداد به نفع چه کسی است.
قرارداد های آتی پوششی برای ریسک بازار است. سوالی که در اینجا مطرح میشود و مهندسی مالی به آنپاسخ میدهد این است که آیا با ارزی میتوان پوشش ریسک ارز دیگری را داد. به طور مثال قراردادی تهیهمیشود با ارز یِن ، آیا یِن میتواند پوشش ریسکی برای دلار باشد؟ بنابراین درسی مانند مهندسی مالی ، درسیاست که به کمک آن بتوانیم پوششی برای ریسک بازار درست کنیم.
کال آپشن یا حق اختیار خرید تقریبا شبیه قراد های آتی است اما یک فرقی دارد. فرقش هم این است کهفروشنده حق فعال بودن خودش در قرارداد را به خریدار میفروشد. یعنی وقتی که زمان سر رسید برسد اینخریدار است که باید تصمیم میگرد که کالا را بخرد یا نه و فروشنده هم به حرف خریدار گوش میدهد.
پوت آپشن هم تقریبا شبیه به قرارداد آتی است اما با این فرق که در آن حق اختیار فروش به خریدار دادهمیشود. یعنی وقتی که زمان قرارداد میرسد ، خریداری که حق اختیار فروش دارد اگر قدرتش را اعمال کندفروشنده باید کالا را از خریدار بخرد. نکته ای که وجود دارد این است که در کال آپشن و پوت آپشن قدرتدست خریدار است. این سه مشتق ، مشتق هایی هستند که با آن میتوانیم ریسک بازار را پوشش دهیم.
قرارداد بعدی ، قراردادی است که با آن میتوان ریسک اعتباری را پوشش داد.CDS )Credit Default Swap) قراردادی است بین فروشنده و خریدار. دارایی پایه CDS ها دارایی هاییهستند که اعتباری هستند. دارایی پایه CDS یک باند است ، باند شرکتی که امکان دارد به تعهداتش عمل نکند.حتی امکان دارد دولت باشد منتها امکان دارد دولت این اوراق را بر روی واحد پولش منتشر نکند. مثلا عرضه یدلاری که کشور های اروپایی انجام میدهند. این ریسک ها ، ریسک اعتباری هستند چون خود دولت ها دلار ندارند.CDS قراردادی است که در آن فروشنده متعهد میشود اگر اقساط موکول شدند مقداری هزینه بپردازد. خریدارنیز تعهد میدهد که (بسته به نوع قرارداد) ماهانه یا سه ماه یک بار مبلغی پول به فروشنده بدهد.
علم مهندسی مالی همچنین مشتقاتی را طراحی میکند و همچنین توضیح میدهد که با استفاده از این مشتقاتچگونه پوشش ریسک انجام دهیم و قیمت گذاری ریسک را انجام میدهد.
- پیش بینی هایی که در بازار انجام میشود تا چه حد قابل اعتماد هستند؟
- یکی از مفروضات در حوزه ی پیش بینی این است که اتفاقاتی که در آینده قرار است رخ بدهد ادامه ی اتفاقاتی است که در گذشته رخ داده. این فرض تا چه حد قابل اعتاست؟
- برای این رشته تا چه حد ریاضی بلد باشیم کافی است؟ آیا از بحث اقتصاد کیفی هم میتوان به مدیریت ریسک ورود کرد؟
دانلود جزوه درسگفتارمبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک دکتر محمد علی رستگار:
دو شاه کلید پوشش ریسک صادرات
در آخرین نسشت کمیسیون توسعه صادرات خانه اقتصاد، فعالین صادراتی به بحث و گفتگو در خصوص مشکلات صادراتی در کشور پرداختند. به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی اگزیم نیوز، در ابتدای این جلسه کیومرث فتح الله کرمانشاهی با ابراز خرسندی از شروع فصل جدیدی در اقتصاد ایران همراه با لغو تحریم های بانکی گفت: با لغو تحریم های بانکی و بازگشایی دوباره سوئیفت انتظار می رود هزینه های تجاری و صادراتی بین 10 تا 15 درصد کاهش یابد. وی در ادامه به بیان اخبار مهم صادراتی سفر رییس جمهور و هیئت همراه به اروپا پرداخت و یکی از اعضای کمیسیون توضیح داد: عمده خبرهای سفر اخیر رییس جمهور به اروپا حاکی از سرمایه گذاری ها در زمینه واردات است و متاسفانه خبری از تفاهم نامه های صادراتی به گوش نمی رسد.
به گفته وی عمده اخبار در خصوص قراردادهای نفتی و صادرات نفت است به نظر می رسد پالایشگاه های اروپایی به دنبال استفاده از نفت ایران هستند از سوی دیگر ایتالیا خواهان از سر گیری صادرات ذغال سنگ حرارتی ایران به این کشور است.
سپس رئیس کمیسیون صادرات در ادامه به آمار منتشره گمرک از میزان مبادلات تجاری کشور پرداخت و افزود: خوشبختانه در آمار منتشر شده وضعیت تراز تجاری کشور نسبت به ماه پیش بهبود یافته است و عمده کاهش صادرات متعلق به مواد معدنی است. وی ادامه داد: چند روز پیش رییس سازمان مالیاتی کشور خبر از معافیت شرکت های صادرکننده از مالیات داد این در حالی است که طبق قانون برنامه توسعه صادرات از پرداخت هرگونه مالیات و عوارض معاف است از سوی دیگر مهمترین موضوع در حال حاضر مالیات بر ارزش افزوده است. مسئله صدور صورت حساب های فروش توسط کارخانجات تولیدی و معافیت 9 درصدی از ارزش افزوده هر چند در قانون به آن اشاره شده است اما در عمل مانعی بر سر صادرات کشور به حساب می آید.
به گفته وی پیشنهاد این است تا به جای بازپس دادن این مالیات در ابتدا ضمانت نامه ای معتبر از تولیدکننده مبنی بر صادرات کالا گرفته شود تا دیگر نیازی به دریافت و باز پس دادن مالیات بر ارزش افزوده به تولیدکننده نباشد. توجه به این نکته نیز ضروری است که در برنامه ششم توسعه نیز بر این معافیت مالیاتی تاکید شده و صادرات از پرداخت هر گونه عوارض و مالیات معاف است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به صحبت های رییس بانک مرکزی مبنی بر تک نرخی شدن ارز افزود: برای تحقق این امر اقتصاد کشور به دو ویژگی اساسی نیاز دارد و آن شفافیت و رانت زدایی است و تا زمانیکه این دو ویژگی فراهم نباشد نمی توان از تک نرخی شدن ارز سخن گفت. هر چند تک نرخی شدن ارز نه تنها به نفع صادرات کشور است که یکی از اصلی ترین راه های پوشش ریسک صادرات ناشی از تغییر نرخ ارز است.
وی راه دیگر پوشش ریسک نوسانات ارزی را بیمه هجینگ دانست و افزود طبق ماده 76 قانون پنجم توسعه و همچنین تصمیم و مصوبه شورای عالی بیمه مرکزی ایران شرکت های بیمه تجاری موضف اند نوسانات نرخ ارز بین 5 تا 25 درصد را پوشش دهند اما متاسفانه با وجود پیگیری های مستمرانه ، بیمه ها از پوشش این ریسک و ارایه بیمه هجینگ سر باز می زنند. کرمانشاهی با اشاره به کاهش شدید قیمت نفت اظهار داشت: در فصل جدید اقتصادی، ایران نیازمند سرمایه و سرمایه گذاران خارجی چه در صادرات ، خصوصا کالاهای غیرنفتی است بنابراین مطمئنا موثرترین راه برای ارتقاء درجه توسعه یافتگی کشور و فاصله از اقتصاد نفتی گسترش صادرات غیرنفتی باشد.
جاخالی بورس در پوشش ریسک ارز
بحران اقتصادی دهه 1990میلادی در امریکا، شرکت‌های کشورهای جنوب شرقی آسیا و اقیانوسیه را با مشکلات جدی روبه‌رو کرد.
درحالی این کشورها مسیر توسعه اقتصادی را از کانال افزایش صادرات دنبال می‌کردند که بحران ارزی به وجود آمده در آن زمان، تجربه تلخی را برای این کشورها رقم زد به طوری که شرکت‌های صادرکننده ناچار شدند برای جبران ضررهای هنگفت نوسانات نرخ ارز همچنین ثابت نگه داشتن حجم تولید از حاشیه سود تولیدات خود کم کنند. این تجربه تلخ موجب شد تا اقتصاددانان مفهومی به نام پوشش ریسک نرخ ارز را در بازارهای مالی خود بگنجانند تا در مواقع بحرانی از شدت خسارات وارده بر پیکره بنگاه‌های صادراتی بکاهند.
به نقل از تعادل ، امروزه ریسک نوسانات نرخ ارز در ادبیات مالی از ریسکهای مهم سیستماتیک به شمار می‌آید چراکه تغییرات گسترده و نوسانات نرخ ارز، جریان‌های مالی بنگاه‌های اقتصادی را دچار مشکل کرده و به دغدغه جدی بنگاه‌های داخلی تبدیل شده است. این سیستم مالی در اقتصاد کشور ایران همچنان مغفول مانده است. این درحالی است که زمزمه‌های ایجاد بورس ارز در بازار سرمایه ایران به تازگی در برنامه‌های سازمان بورس مطرح شده تا ایران نیز مانند کشورهای شرق آسیا، سیستم‌هایی برای جلوگیری از نوسانات نرخ ارز در نظام مالی خود ایجاد کند. در برهه کنونی جای خالی مکانیسم‌های پوشش نوسانات ارز به عنوان اصلی‌ترین نقطه ضعف بازار سرمایه و سرمایه‌گذاری در ایران شناخته میشود به طوری که این معضل میتواند دافعه زیادی را برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی در مقیاس‌های خرد به همراه داشته باشد.
در همین راستا شاپور محمدی، رییس سازمان بورس در حاشیه جلسه معارفه خود از ایجاد بورس ارز سخن گفت اما با گذشت چند ماه همچنان جای خالی بورس ارز در ساختار نظام مالی به چشم می‌خورد. با این حال محمدی بزرگ‌ترین مانع پیش روی سازمان بورس را برای ایجاد بورس ارز، ارز دو نرخی عنوان کرد که البته امید می‌رود در آینده نزدیک این مانع بر سر راه توسعه بازار سرمایه نیز حل شود. با این حال بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند، مانع اصلی تشکیل ابزارهای پوشش ریسک ارز در بازار سرمایه به نبود شفافیت اقتصادی در نظام‌های مالی بازمی‌گردد. این کارشناسان پیوند نظام مالی ایران با استانداردهای جهانی ازجمله توافق(FATF) را نشانه بهبود زیرساختهای مالی و افزایش شفافیت عنوان میکنند که به تبع آن تعبیه راهکارهای پوشش ریسک ارز در بورس و فرابورس را تسهیل خواهد کرد.
اهمیت بازار ارز در نظام‌های مالی
ریسک نوسانات نرخ ارز یکی از ریسکهای عمده برای شرکت‌هایی است که در عرصه بین‌المللی فعالیت میکنند اما مدیریت آن هم یکی از مولفه‌های کلیدی در مدیریت مالی به شمار می‌آید. هدف شرکت در این مورد حداقل‌سازی زیان ناشی از نوسانات نرخ‌های ارز و حداکثر کردن درآمد حاصل از این نوسانات است. از سوی دیگر نوسان نرخ ارز، اثرات قابل توجهی بر قیمت سایر دارایی‌های مالی دارد. بر همین اساس نوسانات قیمت دارایی‌هایی نظیر سهام، املاک و طلا بیشتر نشات گرفته از ریسکهای نظام‌مند بوده که یکی از این ریسک‌ها نوسانات نرخ ارز است. از این رو مدیریت این نوسانات به منزله مدیریت نوسانات قیمت دارایی‌های مولدی همچون سهام و املاک است.
این درحالی است که مدیریت ریسک نرخ ارز به مدیریت ریسک سایر دارایی‌های مالی نیاز ندارد. از سوی دیگر ارز به عنوان عامل تجارت خارجی محسوب شده و نوسانات آن تاثیر بنیادی بر بخش واقعی اقتصاد کشورها دارد. شرکت‌های آسیای شرقی و اقیانوسیه اهمیت زیادی برای مدیریت ریسک نرخ ارز قائل هستند که شاید یکی از مهمترین دلایل آن تجربیات به دست آمده از بحران دهه 1990 در این منطقه بوده است. بنابراین به نظر میرسد پوشش ریسک ارز برای کشورهایی که در راهبردهای توسعه‌‌یی خود افزایش بنیه‌های صادراتی را در نظر دارند، پوشش ریسک ارز به عنوان ابزار اصلی برای مدیریت و بهبود توان صادراتی به شمار می‌آید.
مکانیسم‌های مدیریت نرخ ارز در بازارهای مالی
یکی از مهمترین نقش‌هایی که بازارهای مالی در نظام اقتصادی دارند، کنترل و جلوگیری از نوسانات نرخ ارز در اقتصاد است. بازارهای مالی با استفاده از چند مکانیسم مالی میتوانند، بنگاه‌هایی که حاشیه سود آنها تابعی از نوسانات نرخ بوده، کنترل و از ایجاد مشکلات احتمالی و ضررهای هنگفت برای این بنگاه‌ها جلوگیری کنند. نخستین ابزاری که بازارهای مالی را قادر به کنترل وضعیت‌های نابسامان نرخ ارز میکند به قراردادهای آتی اختصاص دارد.
قراردادهای آتی توافقنامه‌یی مبتنی بر خرید یا فروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است. در کشورهای متعدد بورس‌های زیادی برای معامله قراردادهای آتی وجود دارد. بورس شیکاگو (CBOT) و بورس تجاری شیکاگو(CME) در امریکا، معامله قراردادهای آتی در امریکا را بر عهده گرفتند. از بزرگ‌ترین بورس‌هایی که قراردادهای آتی را مدیریت و انجام میدهد«بورس قراردادهای آتی و اوراق اختیار معامله بین‌المللی لندن (LIFFOE) و بورس یورکس(EUREX) است. سایر بورس‌های بزرگ شامل بورس آتی مالی بین‌المللی توکیو،
«Bolsa de Mercadorias y Futures» در سائوپائولو، بورس بین‌المللی سنگاپور و بورس آتی سیدنی نیز در بخشی از فعالیت‌های خود این نقش را بر عهده گرفته‌اند.
قراردادهای سلف نیز ازجمله قراردادهایی است که برای کنترل نوسانات نرخ ارز در نظر گرفته میشود. سلف از آن رو که توافقی مبتنی بر خرید یا فروش یک دارایی در زمانی معین در آینده و با قیمت مشخص بوده به قراردادهای آتی شباهت زیادی دارد اما نقطه تلاقی قراردادهای آتی و اوراق سلف در شیوه عرضه آنها در بازار سهام است به طوری که قراردادهای آتی در بورس معامله می‌شوند و قراردادهای سلف در بازار فرابورس. در قراردادهای سلف بیشتر ارزهای خارجی معامله شده که از این رو بیشتر بانک‌های ثروتمند در این نوع اوراق سرمایه‌گذاری میکنند.
سومین ابزاری که بازارهای مالی میتوانند با بهره‌گیری از آن، نوسانات نرخ ارز را پوشش دهند، قراردادهای اختیار معامله است. به طوری آیا پوشش ارزی ارزش ریسک را دارد؟ که دارنده این نوع قراردادها میتواند، دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن بخرد یا بفروشد بنابراین حق اختیار معامله به دو دسته تقسیم میشود، اختیار خرید و اختیار فروش.
براساس قراردادهایی که گفته شد زمانی که یک شرکت نگران افزایش نرخ ارز است، کافی است در بازار مشتقات به قراردادهای خرید ارز آتی اقدام کند و از آنجا که قیمت آتی ارز متناسب با قیمت ارز نقطه‌یی حرکت میکند، شرکت میتواند امیدوار باشد در صورتی که قیمت ارز افزایش یابد و با توجه به قیمت آتی، ارزش این معاملات افزایش یافته و بنگاه‌ها با استفاده از مابه‌التفاوت حاصل شده میتوانند ریسکهای ایجاد شده را پوشش دهند.
اگرچه کشورهای توسعه یافته برای مدیریت ریسک نرخ ارز برای بنگاه‌های خود، الگوهای درست و قابل قبولی را تعبیه کرده‌اند اما در ایران این ابزارها همچنان در بازار سرمایه و دیگر بخش‌های نظام مالی ایران وجود ندارد.
در همین راستا بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه در موضوع تشکیل نیافتن ابزارهای پوشش ریسک نرخ ارز بر این باورند نارسایی‌های ساختاری بازار سرمایه ایران موجب شده تا بورس و فرابورس محروم از داشتن چنین ابزارهایی برای کنترل نوسانات نرخ ارز باشند. در این راستا جواد نقوی، کارشناس ارشد حقوق خصوصی معتقد است زیرساختهای مالی اقتصاد ایران به گونه‌یی ایجاد شده است که نمی‌تواند چنین ابزارهایی در سیستم خود راه‌اندازی کند. نقوی در ادامه با اشاره به اینکه توافق‌های مالی مانند (FATF) که هم‌اکنون درحال تصویب است، میتواند موجب بهبود این زیرساخت‌ها شود، افزود: مهمترین مشکلی که هم‌اکنون نظام مالی ایران به آن مبتلاست، نبود شفافیت در بخش‌های متعدد اقتصاد کشور است. نظام مالی نیز از این قاعده مستثنا نیست البته در دوره‌های اخیر و پس از رفع تحریم‌های ظالمانه، ساختار مالی به سویی حرکت خواهد کرد که بتواند این مشکل را نیز برطرف کند.
از این رو در نظامی که شفافیت کم‌رنگ باشد، ابزارهایی که برای پوشش ریسک نرخ ارز تعبیه میشود با چالش همراه خواهد بود و به جای آنکه منجر به کاهش ضررهای هنگفت بنگاه‌های تولیدی شود، منتهی به فساد میشود.
این کارشناس اقتصادی در ادامه با اشاره به اینکه ساختار مالی ایران درحال به روز شدن است، معتقد است که در آینده نزدیک میتوان انتظار ایجاد چنین ابزارهایی را در اقتصاد کشور داشت چراکه مسیر فعلی بازار پولی و بانکی به سوی شفافیت است، اظهار کرد: به طور مثال هم‌اکنون گام‌هایی که برای بهبود شفافیت در نظام مالی برداشته شده به نقل و انتقالات پولی بازمی‌گردد به طوری که هر ریال از پول در هر موسسه‌یی که باشد به صورت کاملا مشخص گزارش میشود. در گذشته به دلیل اینکه بسیاری از موسسات مالی و اعتباری به شبکه بانکی متصل نبودند، کنترل ورود و خروج دارایی‌ها با سختی زیادی همراه بود اما هم‌اکنون هر کدام از موسساتی که بخواهد مجوز رسمی از بانک مرکزی اخذ کند باید به زیرساختهای نرم‌افزاری تابع بانک مرکزی مجهز شود. این گستردگی سطح شفافیت در نظام مالی به خودی خود میتواند زمینه‌های ایجاد چنین ابزارهایی را برای کنترل مدیریت نرخ ارز مهیا کند.
تجارت‌نیوز
10 دقیقه پیش
پیش‌بینی قیمت دلار 25 آبان 1401 / فتح قله‌های جدید قیمت دلار
1 ساعت پیش
روز متعادل بورس / پایان استراحت شاخص کل؟
1 ساعت پیش
تحرکات دلاری طلا و سکه
مهمترین اخبار اقتصادی
بازگشت دلار به کانال قیمتی بالاتر
معاون شهرداری تهران: کرایه تاکسی باید واقعی شود
«زمان‌فروشی» طبقه متوسط تشدید شد/کم‌درآمدها گرفتار چاه ویل فقر
بخشنامه اجرایی قانون ترمیم حقوق کارمندان و بازنشستگان ابلاغ شد
ابزار جدید بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز چیست؟
قیمت مرغ باز هم افزایش می‌یابد؟/ افزایش 90 درصدی هزینه‌های تولید
پربازدیدترین‌های امروز
پیش‌بینی قیمت سکه و طلا امروز ۲۴ آبان ۱۴۰۱/ سرکشی طلا از انس جهانی
پیش‌بینی بورس امروز / 3 سیگنال جدید برای سهامداران
قیمت خودرو امروز 24 آبان 1401/جدال تورم و رکود در بازار خودرو
80 میلیون بشکه نفت ایران روی زمین ماند
«زمان‌فروشی» طبقه متوسط تشدید شد/کم‌درآمدها گرفتار چاه ویل فقر
مطالب برگزیده
پیش‌بینی قیمت دلار 25 آبان 1401 / فتح قله‌های جدید قیمت دلار
تحرکات دلاری طلا و سکه
بازگشت دلار به کانال قیمتی بالاتر
نمای بازار
رمز ارزها
تحلیل اقتصادی
برای نرخ‌های دستوری
دلایل کمبود دارو چیست؟
انحصار خودرو؛ این بار در واردات
ریشههای اقتصادی در ناآرامی‌های اخیر
اخبار اقتصادی | اخبار بورس | اخبار ارز و طلا
ابرتورم در ونزوئلا فرو نشست
آمارها میگوید که نرخ تورم ونزوئلا از سطح حدود ۳هزار درصد در پایان ۲۰۲۰ به سطح ۱۵۵ درصد در ماه اکتبر سال جاری کاهش یافته است. در کنار افت قابل توجه نرخ تورم، به گفته نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا، رشد اقتصادی در فصل سوم ۲۰۲۲ در این کشور به ۶/ ۷ درصد رسیده است.
پیش‌بینی بورس امروز / 3 سیگنال جدید برای سهامداران
پیش‌بینی قیمت سکه و طلا امروز ۲۴ آبان ۱۴۰۱/ سرکشی طلا از انس جهانی
عرضه 1000 دستگاه پژو 207 در بورس کالا
موج دیگری از رکود اقتصاد جهانی در راه است؟
اخبار مسکن | اخبار انرژی | اخبار خودرو
قیمت گوشت امروز 24 آبان 1401
قیمت گوشت قرمز امروز سه‌شنبه ۲۴ آبان ۱۴۰۱ نسبت به روز گذشته با اندکی تغییر همراه بوده است.
مذاکره مخفیانه آلمان برای خرید نفت ایران
بخش خصوصی رغبتی به ورود مسکن ملی ندارد
80 میلیون بشکه نفت ایران روی زمین ماند
قیمت خودرو امروز 24 آبان 1401/جدال تورم و رکود در بازار خودرو
آخرین اخبار اقتصادی
رئیسی: جامعه اجازه تسلط دوباره نظام سلطه را نمی‌دهد
پیش‌بینی قیمت دلار 25 آبان 1401 / فتح قله‌های جدید قیمت دلار
ماجرای زیان 3 هزار میلیاردی «هما» چیست؟
روز متعادل بورس / پایان استراحت شاخص کل؟
رکود بی‌‌سابقه ساخت و فروش مسکن
قیمت مرغ امروز 24 آبان 1401
قیمت دلار صرافی ملی امروز 24 آبان ۱۴۰۱
نماینده تهران: تمرکز روی اینترنت موبایل باشد
تحرکات دلاری طلا و سکه
چرا اتحادیه اروپا «ابرآروان» را تحریم کرد؟
مجلس به وزیر ارتباطات 3 ماه فرصت داد
VIDEO
ویدیوهای اقتصادی
7 خوان ایران در بحران آب
مصائب پوتین؛ روسیه در اوکراین گرفتار شده است؟
وب 3 چیست و مرورگرهای نسل سوم چه کابردهایی دارند؟
پادکست رادیو تجارت‌نیوز: دلار رئیسی با بازارها چه کرد؟
مقصد جدید مهاجران استارتاپی کجاست؟
ارزش واقعی یارانه نقدی؛ 100هزار تومان؟!
فراتر از خبر
رستم قاسمی از وزارت راه می‌رود؟
راهکار مقابله با بیکاری ساختاری در ایران چیست؟
سازمان تجارت جهانی چیست و آیا عضویت در آن به سود ایران است؟
ایران میتواند خودروی مفهومی تولید کند؟
دولت توانایی مدیریت بازار ارز را دارد؟
منطقه 19، عجیبترین منطقه تهران/ خریداران مسکن در کدام مناطق ضرر کردند؟
وب‌گردی
آخرین مطالب در آکادمی تجارت
دولت توانایی مدیریت بازار ارز را دارد؟
پس از جهش نرخ دلار در بازار ارز، اخباری پیرامون مداخله دولت در بازار جهت مدیریت قیمت شنیده شد. آیا چنین مداخله‌ای کارساز است یا اصلا دولت توان چنین کاری را دارد؟
ایران میتواند خودروی مفهومی تولید کند؟
همین چند روز پیش بود که از محصول جدید ایران خودرو، برای چندمین بار رونمایی شد و این رخداد باز هم به بحث‌ها در مورد صنعت خودرو در ایران دامن زد. به گزارش تجارت‌نیوز، کراس اوور جدید ایران خودرو (که گفته میشود نامش «ری‌را» خواهد بود)، بر اساس پلتفرم IKP1 طراحی شده که متعلق به
راهکار مقابله با بیکاری ساختاری در ایران چیست؟
بیکاری پدیده‌ای شوم در تمامی اقتصادهای جهان است که به واسطه آن فرد نه تنها از دستیابی به تمامی پتانسیل خویش باز می‌ماند، بلکه در تامین نیازهای اولیه خود نیز دچار مشکل میشود.
مطالب برگزیده سردبیر تجارت‌نیوز پیشنهاد میکند
درآمد طالبان از فروش تریاک 3 برابر شد/ رشد 30 درصدی کشت خشخاش پس از ممنوعیت‌ها!
در حالی که با روی کار آمدن طالبان دستور ضربتی ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان صادر شد، آمار افزایش ۳۰ درصدی کشت خشخاش و رشد سه برابری درآمد طالبان از فروش تریاک حکایت دارد.
میزان افزایش حقوق کارمندان و بازنشستگان 1402 چقدر است؟
هنوز لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ به مجلس نرفته اما مساله میزان افزایش حقوق کارمندان و بازنشستگان دولت از اکنون مطرح است. اینکه آیا دولت تن به افزایش یکباره حقوق کارمندانش میدهد و یا تجربه امسال را تکرار میکند و حقوق‌ها در دو نوبت بیشتر میشود؟
کاهش عجیب تولید و عرضه دارو در مهرماه
بررسی گزارش‌های ماهانه شرکت‌های دارویی نشان میدهد که برخی شرکت‌های این گروه تا ۷۶ درصد کاهش تولید محصولات خود را در مهر ماه سال جاری ثبت کرده اند. همچنین شرکت «تولید و صادرات ریشمک» در مهر ماه ۱۴۰۱ هیچ کدام از محصولات تولیدی خود را در بازار عرضه نکرده است.
عینک ارزان‌بینی مرکز آمار/ آیا گزارش مرکز آمار از قیمت مصالح ساختمانی دقیق است؟
مرکز آمار ایران به تازگی گزارش تحولات بازار مصالح ساختمانی در سه ماهه دوم سال را منتشر کرده که با انتقادات زیادی از سوی فعالان صنعت ساختمان مواجه شده است. سازندگان مسکن عنوان میکنند داده‌های مرکز آمار، از زمین تا آسمان با آنچه در کف بازار مصالح ساختمانی در جریان است تفاوت دارد.
ریسک ارزی صادرکنندگان چگونه پوشش داده می شود
وظیفه صندوق ضمانت توسعه صادرات این است که ریسک ها را برای صادرکنندگان کاهش دهد. البته بعضی صادرکنندگان از آن اطلاع ندارند و از آن استفاده نمی کنند. اما سال هاست که کار می کند و تا به الان کمک بسیاری هم به صادرات کرده است.
به گزارش گروه اقتصادی آنا از روابط عمومی اتاق بازرگانی تهران، صندوق ضمانت توسعه صادرات، سال هاست فعالیت می کند و سعی می کند به صادرکنندگان خدمات ارائه دهد. به هرحال صادرات پر از ریسک است و این صندوق برای پوشش این ریسک ها شروع به کار کرده است. براساس آنچه در سایت این سازمان نوشته شده است: «عدم وصول بموقع مطالبات از خریداران خارجی در اغلب اوقات صادرکننده را در تنگنای مالی قرارداده و در نتیجه باعث ناتوانی وی در ایفای تعهدات مالی وی به اعتبار دهندگان داخلی و گاهی اوقات منجر به ورشکستگی کامل وی می شود.
به‌منظور تشویق صادرکنندگان به توسعه فعالیت های صادراتی خود و کاهش نگرانی آنها در این زمینه و ارائه پوشش های لازم به آنها در مقابل ریسک های سیاسی و تجاری، دولت ها اقدام به ایجاد شرکت های بیمه اعتبار صادراتی می کند.
برپایه این گزارش، از این قبیل شرکت های بیمه عمدتاً وابسته به دولت و متکی به حمایت های مالی آن بوده و اغلب ریسک هایی را پوشش می دهند که معمولاً از سوی شرکت های بیمه تجاری قابل پوشش نیستند. در این راستا و به‌منظور تامین امنیت مالی صادرکنندگان ایرانی و در نتیجه توسعه موثر صادرات غیر نفتی کشور، صندوق ضمانت صادرات ایران با همکاری آنکتاد، به‌عنوان تنها شرکت دولتی بیمه اعتبار صادراتی وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال ۱۳۵۲ تاسیس شده و فعالیت خود را تحت نظارت مرکز توسعه صادرات ایران آغاز کرد.
البته طی سالیان مختلف، فعالیت سازمان دستخوش تغییرات شد و حتی چندسالی به دست فراموشی سپرده شد. اما پس از ده سال عدم فعالیت، بار دیگر صندوق ضمانت صادرات ایران به عنوان یک سازمان وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت و با شخصیت حقوقی و مالی مستقل مجددا در سال ۱۳۷۳ فعالیت خود را آغاز کرد.
حالا هم مجتبی خسرو تاج، قائم مقام وزیر صنعت در نخستین همایش تقدیر از صادرکنندگان برتر تجهیزات و خدمات فنی و مهندسی صنعت آب و برق اعلام کرد: قرار شد از صندوق توسعه ملی ۱۵۰ میلیون یورو به عنوان سپرده در بانک ها قرار بگیرد تا با استفاده از آن ضمانت نامه های لازم برای صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی صادر شود.
همچنین به گفته خسروتاج، در برخی اوقات نوسانات نرخ ارز موجب متضرر شدن صادرکنندگان می شد، به عنوان مثال روبل در چند مدت اخیر با افت ارزش مواجه بود که به این ترتیب صادرکنندگانی که در مقابل امر صادرات ارز روبل دریافت می کردند، متضرر می شدند. بنابراین مقرر شد، صندوق ضمانت صادرات این اختلاف را پوشش دهد.
به این ترتیب صندوق ضمانت توسعه صادرات سال ها سعی کرده است ریسک های صادرکنندگان را کاهش دهد.
احمد صادقیان، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران بیان کرد: وظیفه صندوق ضمانت آیا پوشش ارزی ارزش ریسک را دارد؟ توسعه صادرات همین است که ریسک ها را برای صادرکنندگان کاهش دهد. البته بعضی صادرکنندگان از آن اطلاع ندارند و از آن استفاده نمی کنند. اما سال هاست که کار می کند و تا به الان کمک بسیاری هم به صادرات کرده است.
به گفته صادقیان، صادرات ریسک های خاص خود را دارد و البته صندوق هم آمادگی پوشش این ریسک ها را دارد. او ادامه داد: در این زمینه حرکت های مثبتی انجام شده است. البته در مورد نرخ سود صندوق صحبت های مختلفی گفته می شود که در واقع می توان درباره این نرخ ها با صندوق مذاکره کرد. این نرخ ها قابل کاهش است. به هرحال صندوق هم برای پوشش دادن ریسک صادرکنندگان باید ریسک هایی را قبول کند. برای بررسی این ریسک ها هم دو طرف معامله مهم هستند؛ هم مراجعه کننده داخلی و هم مراجعه کننده ای که اعتبارش مورد سنجش قرار می گیرد مهم است. صندوق با بررسی این افراد، نرخ ها را کاهش می دهد.
براساس صحبت های رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران، اقدامات صندوق ضمانت توسعه صادرات شامل تمام محصولات و تولیدات کشاورزی صنعتی هم می شود.
دیدگاه شما